O‘zbeкiston respubliкasi

Sheraligina 
kelmadi, xolos. 
2.
O„ktam indamadi, 
faqat 
yuragida to„lqinlangan 
mehr bilan onasiga tikildi. Faqat 
yuklamasining o‗rnida 
yolg„iz 
so‗zini ham qo‗llash mumkin. Sifat so‗z turkumiga oid bu so‗z nisbiy 
yuklama hisoblanadi: 
Sobir, 
yolg
„
iz 
senga suyandim (Sobir, 
faqat 
senga suyandim). 
3.
 
Ta‟kid yuklamasi 
(
-ku, -da, -u, -yu
) gapda ifodalangan biror 
voqeani ta‘kidlash uchun qo‗llaniladi: 
Sobir-
ku 
keldi, Mahmud 
kelmadi-
da
! 
4.
Кuchaytiruv yuklamasi
: 
axir, hatto, hattoki, -oq/-yoq
. 
-oq/-yoq 
affiks yuklamasi o‗zidan oldingi so‗zga qo‗shib 
yoziladi. Harakatning birin-ketin tezlik bilan davom etishini, 

---

295 
boshlanish paytini, ta‘kidlashni ko‗rsatadi: 
Gullarni 
ko
„
riboq 
ko„ngli 
yorishdi. Axir, hatto, hattoki 
yuklamasi ham fikrni kuchli ta‘kidlash, 
avvalgi voqeani eslatishni ifodalaydi: 
Axir 
do„stimsan-ku! 
5.
O„xshatish-qiyoslash yuklamasi
: 
xuddi, naq, go„yo, go„yoki
. 
1.
Bahorda bu bog„lar 
go
„
yoki 
kelindek yasanadi. 
2.
Chirildoqlarning 
mayin musiqasi hamma yoqni to„ldirgan, 
go
„
yo 
kechaning o„zi 
kuylaydi 
kabi gapda yuklama-bog‗lovchi vazifasini bajaradi. 
6.
Inkor yuklamasi
: 
na
. Takror holda ishlatilib, inkor ma‘nosini 
ifodalaydi: 
Na 
ko„kning fonari o„chmasdan, 
Na 
yulduz sayr etib ko„chmasdan. (Uyg„.) 
1.
Кo‗makchi, bog‗lovchi va yuklama nutqimizning cheksiz 
imkoniyatini boyroq, ifodalarimizning yanada aniqroq va go‗zalroq 
bo‗lishini, jumlalarning rang-barangligini ta‘minlovchi muhim 
vositalardan. 
2.
Yordamchi so‗z til tizimida mohiyatan mustaqil so‗z bilan 
qo‗shimcha oralig‗ida turadi. 
3.
Bog‗lovchi-yuklama, ko‗makchi-bog‗lovchi, ko‗makchi- 
yuklama kabilar – til tizimida yordamchi so‗z turkumiga xos bo‗lgan 
«oraliq uchinchi». 
4.
Tilimizda nisbiy ko‗makchi, nisbiy bog‗lovchi, nisbiy yuklama 
sirasi mustaqil so‗zning yordamchilashishi evaziga boyib bormoqda. 
6. Yuklama o‗z mohiyati bilan modalga yaqin. Shu tufayli bu 
ikkisi ko‗pincha birgalikda tasvirlanadi. Ammo modal so‗z bilan 
yuklamani tenglashtirib bo‗lmaydi. Yuklama: 
1)
rang-barang ma‘noni ifodalaydi, shulardan ba‘zilarigina modal 
ma‘noga yaqin keladi; 
2)
ko‗pincha mustaqil ishlatilmaydi, biror so‗zga tirkalib keladi. 
Modal so‗zlar esa: 
a)
gap 
tarkibida 
gap 
modalligini 
kengaytiruvchi, 
murakkablashtiruvchi vosita sifatida ro‗yobga chiqadi. Boshqacha 
qilib aytganda, [
WPm] 
gap qurilish qolipining [
Pm
] qismida 
mujassamlangan va xilma-xil vosita bilan ifodalanadigan tasdiq/inkor, 
taxmin, gumon, shubha, ishonch, shart, qat‘iylik, istak, imkoniyat 
kabi ma‘nolar gapning boshqa bo‗laklari bilan tobe-hokimlik 
munosabatiga kirishmaydigan modal so‗z, tasdiq/inkor 
so‗zi 
vositasida kengaytiriladi: 
Кanizak, 
aftidan
, shuni aytmoqchi 
edi
…(A.Qah.) 

---

296 
b)
mustaqil ravishda yakka o‗zi bitta gap bo‗lib kela oladi va 
modal so‗z-gap deb yuritiladi. Bunday so‗z-gapning barchasida 
kesimlik 
kategoriyasi 
ma‘nosi so‗zning lug‗aviy ma‘nosida 
mujassamlashgan bo‗ladi: 
Кelasizmi? – 
Albatta
. 
3)
yuklama morfologiyada yordamchi so‗z guruhida, modal so‗z- 
gap doirasida o‗rganiladi; 
4)
boshqa so‗z guruhi kabi modal ham, yuklama ham o‗ziga xos 
morfologik, sintaktik, ma‘noviy belgiga ega. Modal 
bilan 
yuklamaning o‗zgarmasligi ularning morfologik belgisiga kiradi. 
Sintaktik jihatdan esa modal ajraluvchilik (ya‘ni kirish so‗z vazifasida 
kela oladi), yuklama esa muchalanmaslik (gap bo‗lagi bo‗la olmaslik) 
belgisiga ega. Semantik jihatdan modal so‗z fikrning voqelikka 
munosabatini ifodalaydi va butun gapga taalluqli bo‗ladi. Yuklama 
esa ta‘kid, o‗xshatish, kuchaytirish kabi 
qo‗shimcha ma‘no 
ifodalaydi. Yuklama ifodalagan ma‘no butun gapga bevosita taalluqli 
bo‗lmay, avvalo, o‗zi tirkalib kelgan bo‗lakning ma‘nosini 
bo‗rttirishga xizmat qiladi va shu bo‗lak orqali butun gapga taalluqli 
bo‗ladi.