O‘zbeкiston respubliкasi

1.
 
Mustaqil holda alohida gap bo„la olish belgisi. 
Bu belgi 4- 
belgi bilan chambarchas bog‗langan. O‗zbek lisoniy tizimi gapda 
ma‘lum bir axborotni tashuvchi tasdiq/inkor, mayl/zamon, shaxs/son 
ma‘no va munosabatini ifodalovchi tarkibiy qism zarur bo‗lishini talab 
qiladi. So‗z- gapda bunday tarkibiy qismni alohida-alohida ajratish 
mumkin emas. Lekin kesimlik ma‘no va munosabati so‗z-gapning 
o‗zida mujassamlashgan va ularning ichki mohiyatini tashkil qiladi. 
Bunday gaplarda kesimlik kategoriyasi ma‘nolari hamda kesimlik – 
gap markazi mavqeyida kelishida – fikrni shakllantirish, ifodalash 
vazifasi bor. Ular gap sifatida voqelanuvchi so‗zning leksik ma‘nosida 
mujassam. Shu sababdan bunday gapda kesimlik mavjud, ammo 
kesimlik shakli ifodalanmagan. 
2.
 
So‗z-gap 
mustaqil gap bo„la olish 
qobiliyatiga ega 
bo‗lganligidan bu so‗zga nisbatan 
semantik funksional shakllangan 

---

298 
so„z-gap 
atamasi qo‗llaniladi. Bu atamadagi «semantik» tarkibiy qismi 
hodisaning lug‗aviy (ma‘noviy) tomoniga ishora qilib turadi. Gap 
markazi mavqeyida kelgan bunday leksemaning ikki tabiiy xususiyati 
namoyon bo‗ladi, ya‘ni leksik birlik ham so‗z, ham gap. Bu atamaning 
funksional tarkibiy qismi esa so‗z-gapning sintaktik vazifa bajarishi 
f a q a t g a p m a r k a z i v a z i f a s i d a k e l a o l i s h i bilan 
chegaralanganligini 
ifodalaydi. 
Demak, 
semantik-funksional 
shakllangan gap grammatik shakllangan gap ([
WPm]
) dan farq qiladi 
va kesimlik ma‘nosi so‗z-gapda leksik birlikning yoki atov birligi 
[
W]
ning o‗zida mujassamlashganligi tufayli lisoniy qurilish qolipi 
[