O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi

3.4. Bargsiz qalamchalarni ekish va ko’kartish agrotexnikasi.
Bargsiz qalamchalarning ko’karishi uchun qalamcha tayyorlashga mo’ljallangan ona tutzorni tashkil etish, novdalarni Halqalash, qalamchalarini tayyorlash va ularni ekishgacha saqlash, ekish muddati va usuli hamda o’sish davrida parvarish qilish darajasi ta’minlanishi shart.
Shuni aytish mumkinki, ona tut qalamchadan o’stirilgan bo’lsa, undan kesib olingan qalamcha xam 80-100 % gacha ko’karishi mumkin. Urugdan o’sgan ona tutdan olib ekilgan qalamchalar esa unga nisbatan ancha kam ko’karadi. Shu bilan birga qalamchaning ko’karishi ko’karish darajasi tutning turi, naviga va yoshiga xam bog’likdir.
Yuqoridigilarni hisobga olib ona tutzorni O’zbekiston tumanlashtrilgan – Tojikiston urug’siz, Pioner, O’zbekiston, sovuqqa chidamli- 1, surx tut, Mankent, Bedona – vodil, oktyabr navlaridan tashkil qilish maqsadga muvofiqdir.
Qalamcha tayyorlanadigan ona tutzorni rel’efi tekis, sho’rlanmagan qalin qavatli, strukturali, suv, xavo va issiqlikni yaxshi o’tkazadigan yerlarda tashkil qilinishi lozim. Dukkakli o’simliklar ekib kelingan va bedadan bo’shagan yerlar ona tutzor uchun eng yaxshi va unumdor tuproq xisoblanadi.
Ona tutzorga mo’ljallangan yerning har gektariga kuzda 45 kg fosfor, 10-20 tonna gungga aralashtirilib sepiladi, so’ngra 30-45 sm chuqurlikda xaydaladi. Erta ko’klamda tuproq yetilishi bilan borono bosib, ekish oldidan molalanadi.
Ona tutzorga qalamchadan o’stirilgan ko’chatlar butasimon shaklda qator orasi 3 yoki 4 m va tuproq orasi 0,5 m masofada eqiladi. Bunda 1 tutzordan 85-100 ming dona qalamcha tayyorlash mumkin. Gektar xisobida yanada ko’proq (700-750 ming dona) qalamcha tayyorlash maqsadida ona tutzor qalin qilib (0,3x0,7 m yoki 0,3x0,9 m sxemasida) eqiladi. Ko’chatlarni ekish Har bir tumanning iqlim sharoitiga qarab fevral oyining oxiridan mart oyining oxirigacha amalga oshiriladi.
Ko’chatldar ekib bo’linishi bilan tezda sug’oriladi. Tuproq yetilishi bilan qiyshaygan ko’chatlar tugirlanadi va yer bagridag 50-10 sm qoldirib kesiladi. Yangi usib chikkan novdalar may oyining oxiri va iyunda siyraklashtirib, Har bir tutda 4-5 ta novda qoldiriladi. Ular iyul oyining 2 chi yarim iva avgustning birinchi 10 kunligi orasida halqalanadi (Halqalash texnikasi kuyidagicha bayon etiladi). Ko’chatning ikkinchi o’sish yili erta ko’klamda bir-biriga karama-karshi joylashgan tugri va baquvvat bo’lib usgan 3 ta novdasi yer satxidan 30-40 sm yuqorida kesiladi. Ayni vaktda kolgan 1-2 ta asosiy xamda pastda va yon atrofida usgan mayda bachki novdalar tanaga takab kirqiladi. Ularda qalamcha tayyorlanib, ko’chat yetishtirish uchun eqiladi. Keyingi yillarda 3 ta kallakdagi novdalar baquvvat bo’lib o’sishi uchun siyraklashtiriladi.
Qalamcha tayyorlaydigan ona tutzorlar barg uchun ustiriladig tutzorlar singari o’gitlanadi. Yani tutning yoshi, tuproq xali unumdorligiga karab gektariga sof vaznda azot 120-180 kg, fosfor 60-90 kg, kaliy 30-40 kg va gung 20-40 tonna otrofida solinadi. Ammo ularning solish muddatlari boshkacharok bo’ladi. Tutzorlarga kuzgi xaydash oldidan fosfor va kaliyning 50 % i va jami gung solinadi.mineral ugitlar esa o’suv davri davomida 3 muddatda beriladi. 50 % azot erta ko’klamda novdalar qalamcha uchun kesilgandan keyin solinadi. Bu yangi novdalar hosil bo’lish va o’sishiga yordam beradi. Qolgan 50 % esa mayning oxiri va iyunning boshlarida, novdalar siyrashtirilgach beriladi. Bu ularni jadal o’sishiga yordam byuerda. Fosfor va kaliyning kolgan 50 % novdalar Halqalangandan keyin byueriladi. Bu jaroxatning tez bitishi va oziq moddalarning ko’proq tuplanishiga imkon yaratadi.
Ona tutzor qator orasi kuzda 28-30 sm chuqirlikda xaydalib, o’suv davomida 4-5 marta kultivatsiya qilinadi, 3-4 marta tup atrofii yumshatiladi va 1 chi o’suv yili 6-8 marta sug’orilib, 2 marta kasallik va zararkunandalarga qarshi kurash chorasi ko’riladi.