O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar inistituti

Oʻrtacha  namunaning ogʻirligi  quyidagicha  boʻlishi  kerak:
  olma,  behi  va  
nok  uchun  –  3  kg;  oʻrik  olx oʻrii  va shaftoli  uchun  –  2  kg;  olcha  uchun  –  1,5  
kg;    uzum  va  gilos  uchun    –    1,2  kg.  ajratib  olingan  namunalar  shisha  bankalarga 
solinib,  ogʻzi    qopqoq    bilan  yopiladi.  agar    qutilarni    kuzatishlar    natijasida  
zararkunandalar    borligi    aniqlansa,    u  holda  zararlanganlik  darajasini  aniqlash  uchun 
0,5 yoki 1,0 kg meva  qoʻshimcha olinadi.  Bu namunalar  shisha bankalarga solinadi, 
ogʻzi  qopqoq   bilan mahkam yopiladi. Inson burni orqali  oʻrtacha  namunada  begona  
hid    bor    yoʻqligi    aniqlanadi.    Ta’m    va    xushboʻyligini  aniqlash  uchun  150...200  g 
meva olinadi, issiq   suvda yuvilib sochiq   bilan artilib totib koʻriladi. 
Rangini  aniqlash  uchun  olingan  namunani  shisha  oyna  ustiga  bir    qator    holda 
yupqa qilib  yoyilib  umumiy  rangi  aniqlanadi.  Rangini  yaxshiroq   aniqlash  uchun  
shisha  oyna tagiga  oq   qogʻoz  toʻshaladi.  Ta’mi,  xushboʻyligi  va  rangi  har  bir  
mevaning    oʻziga    xos  boʻlishi    kerak.    Organoleptik    koʻrsatgichlari    aniqlangandan  
soʻng    texnik    tahlillar  oʻtkaziladi.    Buning    uchun    oʻrtacha    namunadan    urugʻli  
mevalar  uchun  1  kg,  oʻrik  olx oʻri  va shaftoli  uchun 0,6 kg va boshqa mahsulotlar 
uchun 0,2...0,3 kg ogʻirlikdagi namuna olinadi va tagiga oq   qogʻoz toʻshalgan shisha 
oyna  ustiga  toʻkiladi.  Soʻngra  pintset  yordamida  barcha  defektli    mevalar  
(pishmaganlari,  zararkunandalar  zararlaganlari,  mexanik shikastlanganlari),  danaklar, 
meva  dumchalari  va  boshqa  aralashmalar  ajratiladi.  Boshqa  aralashmalar  deganda, 
tuproq ,  qum, barg va somonlarni ham  hisobga olish kerak. 
Ajratilgan    defektli    mevalar    va    aralashmalar    0,1    g    aniqlikkacha    alohida 
tortiladi  yoki  ularning  soni  sanalib  umumiy  foizi  topiladi.  1  kg  ogʻirlik  namunadagi 
metall    qoʻshimchalar  magnit  yordamida  aniqlanadi.  Namuna  yupqa    qatlam    holida  
yoyiladi  va  uning  ustidan  magnit  har  xil  tarafidan  oʻtkaziladi.  
Magnitga    yopishgan    aralashmalar    oldindan    tortib    olingan    soat    oynasiga  
solinib  tortiladi.  Namuna  yana  aralashtirilib  ustidan  magnit  oʻtkaziladi.  Bu jarayon 
magnitga  metall  aralashmalar  yopishmay    qolguncha  davom  etadi.  Yigʻilgan  
metallomagnit    aralashmalar    analitik    tarozida    0,0001    g    aniqlikkacha  tortiladi  va 
ularning 1 kg  quruq   mevalardagi miqdori aniqlanadi. 
Quruq  mevalarning  zararkunandalar  bilan  zararlanganligini  aniqlash  uchun maxsus  
ajratilgan  namunalar  yupqa  qatlam  holida  shisha  oyna  ustiga (tagiga  qora  qogʻoz 
yoki silliq  qora material toʻshalgan) toʻkiladi va tegilmasdan 2...3 minut qaraladi. 
Agar  tirik  yoki  oʻlik  biron- bir  zararkunandalar  topilsa,  ularni  probirkalarga 
solib tahlil uchun labaratoriyaga yuboriladi. 
Soʻngra ushbu namuna teshiklarining diametri 1,5 mm boʻlgan toʻr orq ali elanadi 
va elangan  massa  5...10  marta  kattalashtirib  koʻrsatadigan  lupa  yordamida  mayda 
zararkunandalarning    bor-  yoʻqligi    yana    tekshiriladi.    Zararkunandalar    bilan 
zararlanganligining tahlili 15...25 
o
C haroratda amalga oshiriladi. Sovuq sharoitda yoki 
sovuq   namunani  tahlil  qilganda  zararkunandalarning  tirik  yoki  oʻlikligini  aniqlash  

---

96 
 
qiyin.    Shuning    uchun    10 
o
C    dan    past    haroratda  saqlangan  namunalarni  tahlil  
qilishdan avval ular bir sutka uy  haroratida ushlab turiladi. 
Oʻrtacha    namunani    tahlil    qilish    natijalari    quyidagi    shaklda    jadvallarga 
yoziladi:  tashqi  koʻrinishi,  shakli,  ta’mi  va  hidi,  rangi,  konsistentsiyasi,  eng  katta 
diametri  boʻyicha  oʻlchami,  mm;  iflosligi,  %;  kuygan  mevalarning  miqdori,  %.  
Koʻrsatgichlarni  aniqlash  standart  talablari  boʻyicha amalga oshiriladi, chunki 
butalab  hamma  mevalar  uchun  bir  xil  emas.  Misol  uchun,    quritilgan  shaftolining 
konsistentsiyasi aniqlanadi, olchaniki esa aniqlanmaydi. 
Tahlil    qilinayotgan    namunaning    qanday    tovar    navga    ta’luqligini    olingan 
qiymatlar va standart talablar boʻyicha xulosa  qilish mumkin.