O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi



Download 14,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/180
Sana05.04.2022
Hajmi14,12 Mb.
#529010
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   180
Bog'liq
O\'zbekiston tarixi. 1-kitob. Turkiston chorizm mustamlakachiligi davrida (H.Sodiqov, N.Jo\'rayev) (1)

Birinchi
davr 
asosan 1917 yilgacha yozilgan tadqiqotlami, 
ikkinchi davr
20-50-yillarda, 
uchinchi davr 
esa 50-yildan to 80-yillar birinchi 
yarmiga qadar yaratilgan asarlami qamrab oladi. 
To‘rtinchi davrga
oid adabiyotlar tarixshunosliqda «qayta qurish» deb nom olgan 
80-yillaming ikkinchi yarmidan to 0 ‘zbekiston Respublikasining 
milliy mustaqillikka erishganiga qadar va mustaqillik yillarida 
vujudga kelgan asarlar majmuidan iboratdir.
Birinchi davrga 
mansub tarixiy-ilmiy kitoblarda chor Rossiyasi 
mustamlakachilik siyosatiga doir tanqidiy fikr-mulohazalar deyarli 
uchramaydi. Chunki ulaming mualliflari asosan boshqa xalqlami 
talashdan, ezishdan manfaatdor b o ig a n dvoryan-pomeshchiklar, 
zobitlar, savdo-sanoat korchalonlari, nufuzli amaldorlar boiishgan. 
Bu xil manbalarda ko'proq Rossiyaning Turkistonda q o ila y bosh- 
lagan iqtisodiy-siyosiy zug‘umlarini oqlash, saltanat hukmron doira- 
larining manfaati nuqtai nazaridan o ik a n i o ‘zlashtirish bo‘yicha 
yana qanday tadbirlar ko‘rish zamriyati bahs etiladi. Bu asarlardagi 
bosh g ‘oya, yetakchi y o ‘nalish, qanday b o im asin , saltanatning 
Turkistondagi tajovuzi va mustabid tizimini g ‘oyaviy asoslashga, 
yangi «ikkinchi ms Turkistoni»ni barpo etish uchun zam r yo‘na- 
lishlami belgilashga qaratilishi bilan b o g iiq edi. Bu jihatdan gene- 
ral-leytenant M.A.Terentevning « 0 ‘rta Osiyoning bosib olinishi 
tarixi» (1906) asarini qayd etish mumkin.
9
www.ziyouz.com kutubxonasi


Kitobda 0 ‘rta Osiyoning mustamlakaga aylantirilishi ahamiya- 
ti k o ‘rsatilib, birinchi fotih K.P. fon Kaufmanning «o‘lkani o'zlash- 
tiruvchilik» faoliyatiga tahsinlar o ‘qiladi. M uallif rus dvoryanlari va 
kapitalistlarining manfaatlari himoyachisi sifatida qalam tebratadi.
Sankt-Peterburg zodagonlari vakili, oikashunos olim knyaz 
V.I.Masalskiy1 esa diqqatini Turkistondagi yer-suv masalalariga 
qaratib, arzon paxta xom ashyosiga erishish uchun o ‘lkada paxta 
yakkahokimligini o ‘matish, ruslami ko'paytirish choralarini ko'rish 
lozimligini uqtiradi. Podsho vaziri A.V.Krivoshein2 ham xuddi shu 
haqda fikr yuritadi.
O ik a iqtisodiyotiga doir adabiyotlarda asosan hukmron dav­
lat - Rossiya manfaatlari nuqtai nazaridan masalaga yondoshiladi, 
mustamlaka siyosatini mustahkamlash, shu orqali imkon qadar o ik a
qonini zulukdek so'rishning chora va usullari bahs etiladi. Taas- 
sufki, ularda Rossiya istibdodi, milliy xo‘rlash siyosatiga oid jiddiy 
tanqidiy fikr-mulohazalar o ‘z ifodasini topmagan.
Lekin, garchand axborot tarzida b o isa-d a, bu adabiyotlaming 
qimmati shundaki, mualliflar o ‘zlari tarafdor b o ig a n mustamlaka- 
chilikning haqiqiy basharasini, oshkor va pinhon niyatlarini takab- 
burlik ila namoyish etadilar. Bu esa, chor Rossiyasi mustamla- 
kachiligining qabohati ingliz, ispan, fransuz va nemis mustamlaka- 
chiligiga qiyos etilganda, ulardan necha bor tahlikali tusda amalga 
oshirilganligidan dalolat beradi.
Birgina m slam ing temir y o i, sanoat va harbiy soliadagi barcha 
malakali ishchilami o ‘z tasarmfiga olishi mohiyatiga e ’tibor beray- 
lik. Bundan ko ‘zlangan pinhona va razilona maqsad Turkiston tub 
aholisining taraqqiyotiga g 'ov qo'yish, ko‘zga ko‘rinmas to ‘rlar bilan 
uning oyoq-qoiini chirmab tashlash, oxir-oqibatda, o ik a n i Rossiya- 
siz mustaqil kun ko‘rishdan mahmm etish edi. Bu maqsad y o iid a
ular o ‘z madaniyatini, tili va adabiyotini, musiqa va, hatto m e’mor- 
chiligini Turkiston aholisi didiga yaqinlashtirishga, shu orqali, ular- 
ning ich-ichiga kirib borishga intiladi. Tub joy kishilar bilan o ‘zlarini 
teng qilib ko‘rsatish, shu tahlit ular hurmatini qozonish, birga o ‘tirib- 
turish, qon-qardosh b o iib ketganligini pesh etish odatdagi holga 
aylanadi. Chor Rossiyasi mustamlakachiligining maxfiy dasturi fikr 
yuritilayotgan birinchi davr adabiyotida ochiq-oydin bayon qilingan.

Масальский B.M.
Хлопководство, орошение государственных земель и 
частная предприимчивость. СПб, 1908; Туркестанский край. СПб, 1913.

Кривошеин А. В.
Записка главноуправляющего земледелием и земле­
устройством о поездке в Туркестан. СПб, 1912, стр. 111.
10
www.ziyouz.com kutubxonasi


Mustamlakachilar Turkistonning o ‘tmishini kamsitishga, bizni asl 
tariximizdan judo qilishga bor kuch-g‘ayratlarini sarflaganliklari bu 
davr adabiyotiga xosdir.

Download 14,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish