O’zbekiston respublikasi o’rta maxsus va oliy ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi «tasdiqlayman»

Operatsiyadan keyingi davolash. Yopiq osteosintezdan keyin gips bog’lami qo’yilmaydi. Oyoq tashqariga buralib qolmasligi uchun ikki yoniga kumli yostikchalar kuyiladi. Ochik osteosintezdan keyin esa choklarni olguncha (7-10 kunlar) XII qovurg’adan oyoqni barmoq. uchigacha orqa longetali gips bog’lami ko’yiladi. Operastiyadan keyingi birinchi kunlardanok bemorni faol olib borish tavsiya qilinadi (yotokda aylantirish, nafas gimnastikasi). 3-4 x.aftalarda bemor qo’ltiktayokda singan oyoqka bosmagan xolda turshziladi. Son suyagi boshining aseptik nekrozga uchrashining oldini olish maqsadida 5-6 oy mobaynida singan oyoqka bosishga ruxsat berilmaydi (aynikra, subkapital sinishlarda). Mixni odatda operastiyadan bir yil o’tgandan so’ng, yani sinish to’la konsolidastiya bo’lgandan keyin olib tashlanadi. Bemorni mexnat krbiliyati yopiq usul bilan osteosintez qilinganda 7-18 oyda tiklanadi.

Subkapital va kapital qoqilmagan sinishlar ancha murakkab guruxni tashkil etadi. Bu sinishlardagi fiksastiyaning murakkabligi va kon bilan ta’minlanishining keskin buzilishi oyoqni o`ylab bosmaslikni taqozo qiladi. Barcha zarur qoidalarga bo’yso’ngan xolda ham 20% bemorlarda subkapital sinishlarni davolashda son suyagi boshinining aseptik nekrozi uchraydi. Shularni inobatga olib, keksalardagi subkapital va kapital sinishlarda osteosintez o’rniga bo’g’imni almashtirish yoki endoprotezlash afzal xisoblanadi. Xozirgi paytda 70 yoshdan oshgan bemorlarda endoprotezlash operastiyasi ko’plab

qo’llanilmokda. Buning afzalligi shunstaki, xastalashgan kariyalarni tezroq oyoqda turshzish imkoniyati tugaladi (3-4 xaftadan keyin, agar endoprotezni qotirish maqsadida suyak stementi ishlatilgan bo’lsa, 3-4 kunlarda oyoqqa turg`izish mumkin), asoratlarning oldini olishda buni katta ahamiyati bor. Son suyagi bo’ynining k o-ki l gan sinishini davolash qoqilgan sinishlar ajralib ketgan sinishlarga qaraganda yaxshi bitadi. Bir-biri ichiga kirgan suyak bo’laklarini ajratmaslik kerak bu katta asorat xisoblanadi. Bemorni davolash taktikasi bo’laklarning bir-biriga kirish darajasiga va sinish yuzasining yo’nalishiga bog’liq bo’ladi. Sinish yuzasining yo’nalishiga karab qoqilgan sinishlarning ikkita turi tafovut qilinadi: 1) vertikal valus sinishlar —Pauvels bo’yicha III gurux. (165-rasm, a); 2) gorizontal valus sinishlar - Pauvels bo’yicha I va II guruxlar (165-rasm, b).

Vertikal valgus sinishlar bir-biridan ajralib ketishga moyil bo’ladi, shuning uchun bunday sinishlarni jarroxlik yo’li bilan davolagan ma’kul: yopiqusulda 3 parrakli mix bilan osteosintez qilish.

Gorizontal valgus sinish bir-biridan ajrab ketishga moyil emas, shuning uchun jarroxlik usuli bilangina emas, balki konservativ usulda davolasa xam bo’ladi. Bunday xollarda sinishning ajralib ketmasligini va son suyagi boshining aseptik nekrozga uchramasligining oldini olish zarur.

Buning uchun yoshlarga 3-4 oyda kaltalashtirilgan (tizza bo’rimigacha) son-chanoq gips bog’lami ko’yiladi. Bemorga singan oyogiga bosmaslik sharti bilan qo’ltiktayokda yurishga ruxsat beriladi, qari bemorlarda singan oyoqni Beler shinasida immobilizastiya qilinadi, katta boldir suyagi dumbokchasi ostidan sim o’tkazib kichik (2-3 kg) yuk osib ko’yiladi. Ko’p yuk osish mumkin emas, chunki suyak bo’laklarini ajratib yuborish mumkin. Birinchi kunlardan boshlab davo badantarbiyasi o’tkaziladi. 1,5-2 oydan keyin skelet tortmasi olib tashlanadi va singan oyoqda bosmasdan qo’ltiktayoqda yurishga ruxsat beriladi. 3-4 oydan keyin singan oyoqda asta-sekin bosishga ruxsat beriladi. Son suyagi boshining aseptik nekrozga uchrashining oldini olish maqsadida 6 oygacha oyoqda to’la bosishga ruxsat berilmaydi. Mexnat kobiliyati 6-8 oydan so’ng tiklanadi.Son suyagi bo’ynining medial sinishlarining asoratlariga bo’laklarning uzoq, vakt bitmasligi va soxta bo’g’im xosil bo’lishi, son suyagi boshining aseptik nekrozi, son-chanoq bo’g’imini defor-mastiyalovchi artrozi kiradi. Son suyagi bo’ynining soxta bo’g’imida asosiy jarroxlik muolajasi Mak-Murrey bo’yicha kust ostidan kiyshik osteotomiya qilish xisoblanadi (166-rasm). Son suyagi bo’ynining soxta bo’g’imida, agar u deyarli butunlay surilib ketgan bo’lsa, ko’pincha, son suyagi boshi va bo’ynini Mur yoki Kaplan (65-70 yoshdan oshgan bemorlarda) endoprotezi bilan almashtirish, son-chanoq bo’g’imida rekonstruktiv operastiya o’tkazish yoki artrodez qilish (yoshrok bo’lgan bemorlarda) tavsiya qilinadi. Son suyagi bo’ynining lateral sinishlarini davolash. Lateral sinishlarning kechishi medial sinishlarga nisbatan birmuncha yaxshi bo’ladi. Bunday sinishlarni davolashda medial sinishlardagi kabi muammolar tug’ilmaydi. Ko`st soxasida sinishlar odatda 2,5-3 oy mobaynida yaxshi bitib ketadi. Bunday sinishlardan keyin odatda soxta bo’g’imlar kuzatilmaydi.

Lateral sinishlarni davolashda konservativ va operastiya usullari qo’llanilishi mumkin. O’rnidan siljib ketmagan sinishlarda 2,5-3,5 oyga koksitli gips bog`lami qo'yish yo’li bilan davolash mumkin, 1,5-2 oydan keyin oyoqka bosishga ruxsat beriladi. Suyak parchalari siljib ketgan xollarda katta boldir suyagi g’adir-buduri ostidan yoki son suyagini pastki do’nglari orasidan kegay o’tkazib, oyoqni Beler shinasiga yotkizib, doimiy skelet tortmasi o’tkazish maqsadga muvofiqdir (6-10 kg yuk bilan). Skelet tortmasi bilan davolanganda kuyidagi qoidaga rioya qilish lozim: ko’stlararo sinishlarda kanchalik varusli deformastiya ko’p bo’lsa, oyoqni skelet tortmada shunchalik ko’p tashqariga kerish kerak Agar varusli deformastiya kuzatilmasa, oyoqni tashqariga kerilmaydi. 6-8 xaftadan keyin skelet tortmasi go’xtatiladi. Undan keyin esa bemorni davolashni ikki xil usul bilan davom ettirish mumkin: 2,5-3,5 oyga koksitli gips bog’lami ko’yilib, bemorga asta-sekin singan oyogida yurishga ruxsat beriladi yoki funkstional usul bilan davolashni davom ettiriladi.

Funkstional usul bilan davolash maxsus standart shina yoki Belerning shinasida amalga oshiriladi.Bunday xollarda shi-naning gorizontal qismida boldir ostiga almashtirib turiladigan gamak ko’yiladi.

166-rasm. Mak-Murrey operastiya»! (chizma).

Oyoqning panjasi arkrnga bog’lanadi, uni shinaning gildiraga ustidan o’gkaziladi, boldir tagadaga gamak bir necha bor olinib, arkrndan bemor o’zi tortib ko’yib tizza bo’rimida passiv x;arakat kiladi. Asta-sekin passiv harakat son-chanok bo’rimida ham bajariladi, keyinchalik esa ikkala bo’g’imda aktiv harakat bajariladi. 2,5-3 oydan so’ng qo’ltiktayo yordamida oyoqka turishgaruxsat beriladi. Funkstional davolash usulini afzalliga shundan iboratki, sinishning bitish paytiga borib bo’g’imlarda to’la harakat tiklanadi, mushaklar atrofiyasi esa gips bog’lami bilan davolanganga nisbatan birmuncha kam bo’ladi.

Yoshi katta va qari bemorlarni skelet tortmasi bilan davolaganda majburiy harakatsizlik va gipodinamiya natijasida kator asoratlar kelib chiqishi mumkin. Shuning uchun bu gururagi bemorlarga ertarok funkstional dayulanishni boshlash maqsadga muvofiqdir. Bemor to’shakka yotkizilib, tashqariga rotastiya bo’lib ketmasligi uchun tizzasi ostiga valik (bolishcha) ko’yiladi. Birinchi kunlardanok bemor o’tkaziladi va qo’ltiktayoq yordamida og’irlikni cheklab oyoqqa turgiziladi. Erta harakat boshlanganiga qaramay, ko`st sinishlari bitib ketadi. Bunday faol davolash taktikasi yordamida yoshi katta bemorlar va qariyalarda o’lim oqibatlarini birmuncha qisqartirish mumkin.

Ko`st sinishlarini jarrohlik yo’li bilan davolash mumkin. Osteosintez uchun odatda nakladkasi bor ikki parrakli qizikchalardan

foydalaniladi (167 va 168-rasmlar). Qirrali krzikcha son suyagining bo’yniga kiritiladi, nakladkasi esa suyak diafiziga shuruplar bilan maxdamlanadi. Opera-stiyadan so’ng gips bog’lami ko’yilmaydi. Operastiyaday keyingi davrda asoratlar-ning oldini o;shsh uchun kurashish kerak (pnevmoniya, yotokyaralar, tromboemboliya va dokazo). 2-3 haftadan keyin bemorlar qo’ltiktayok yordamida yura boshlaydi. Ko’stlar sohasi sinishlarida mehnat kobiliyati 3-6 oylardan keyin tiklanadi. Katta ko’stni cheklangan sinishi. Sinish mexanizmi, odatda, bevosita kuch ta’sirida sodir bo’ladi'. Ayrim hollarda dumba

168 rasm. Ko’stlararo sinishda Bakicharov kozikchasi bilan osteosintez qilish. a — yo’naltiruvchi kegay bo’ylab kozikchani yuborish; b - qoziqcha kiritilgan, diafizar moslamasi burama shuruplar yordamida qotirilgan, yo’naltiruvchi kegay va suriluvchi mufta olib tashlangan.

mushaklarining keskin qisqarishi natijasida ajralib sinishi mumkin. Kichik va o’rta dumba mushaklarining tortilishi natijasida ko’stning yuqoriga, orqaga va tashqariga siljishi kuzatiladi.

T a sh x i s. Katta ko’sti singan bemorlarda, odatda, yurish krbiliyati salangan bo’ladi. Katta kust soxasida biroz og’riq. kuzatiladi. Ob’ektiv tekshirilganda o’sha joyda shish va okrikbo’ladi. Oyoqni kerish cheklanadi va okrik bilan bo’ladi. Passiv xarakatda, ayniksa rotastiyada singan soxdda og’riq, keskin kuchayib ketadi. Oldindan orqaga karab olingan rentgen suratiga karab sinishni aniqlash qiyinchilik tugdirmaydi.

D a v o l a sh. Birinchi yordam ko’rsatish jarayonida maxalliy og’riqrizlantirijga odatda e)diyoj bo’lmaydi. Keyinchalik singan joyga 2% li novokain eritmasidan 20 ml yuborib, oyoqni 2-3 xaftaga Beler standart shinasida immobilizastiya qilish lozim. Agar siljigan sinish bo’lsa, oyoqni shinaga kerilgan va tashqariga rotastiya holatida joylashtiriladi. Oyoqni shu holatda ushlab turish maqsadida 2-4 kg yuk bilan teri yoki skelet tortmasi o’rnatiladi.

Suyak parchasi ko’p siljib ketgan lollarda jarrohlik yo’l bilan davolash tavsiya qilinadi. Singan ko’stni o’z joyiga ko’yilib, mix, suyak parchasi yoki lavsan bilan maxkamlanadi va operastiyadan keyin 3-4 x.aftaga kaltalashtirilgan koksit gips bog’lami ko’yiladi. Mexnat krbiliyati 1,5-2 oylarga borib tiyushnadi.

Kichik ko’stning cheklangan sinishi. Mexanizmiga karab bu sinish ko’porilgan sinishlarga kiradi, sonning keskin yozilishi yoki buqilishi va yonbosh bel mushagining kiskarishi natijasida sodir bo’ladi.

T a sh x i s. Bemorlarni sonning yuqori ichki yuzasidagi og’riq. bezovta kiladi. Og’riq, son to’kri burchakkacha buqilganda kamayadi. Kichik kust soxasida palpastiya og’riq, paydo kiladi. Rentgen surati taxlil qilinganda kichik kust sinishi bilan o’sha joydagi o’sish zonasi sinishini tafovut qilish kerak shubxa tugalganda sog’lom oyoqning rentgen surati olinib solishtirib ko’riladi.

D a v o l a sh. Birinchi yordam kuyidagicha bajariladi: okrikni kamaytirish maqsadida oyoqni son-chanoqva tizza bo’g’imlarida bukiladi. K₁attik₁og’riq.bo’lsa yoki bemorni uzoq.masofaga transportirovka qilish zarur bo’lsa, singan joyga 2% li novokain eritmasidan 20 ml yuboriladi. Bemorni zambilga yotkizib transportirovka qilinadi. Keyinchalik singan joyga 2% novokain eritmasi yuboriladi. Oyoqni 10-12 sutka mobaynida son-chanoq va tizza bo’g’imlarida 90° burchakka buqilgan xolda shinaga joylashtiriladi. Uchinchi xaftada oyoqasta-sekinlik bilan yoziladi va bemorga yurishga ruxsat beriladi.

SON SUYAGI DIAFIZ QISMINING SINISHI

Son suyagi diafiz qismining sinishi — og’ir shikastlanishdir. Xatto yopiq sinishlar ham shok va singan sohada ko’p kon yo’qrtish bilan kechadi. Diafizar sinishlarning proksimal chegarasi ko’stlar osti sohasi hisoblanadi (ko’stlar osti sinishi), distal chegarasi esa do’mboklar ustidir (do’mboklar ustidan sinish).

Boshqa diafizar sinishlarga o’xshash son diafizining shikastlanishi ham turli variantli bevosita va bilvosita travma mexanizmi natijasida ro’y beradi. Shikastlantiruvchi omillarning yo’nalishi va urilish nuqtasiga karab sinish xarakteri va soxasi aniqlanadi.

Sinish satxiga karab son diafizining sinishi uchdan bir yuqori, o’rta va pastki qismlarga bo’linadi.

Son diafizi yuqori uchligidan singanda proksimal bo’lakning xarakterli ko’zgalishi oldinga va tashqariga bo’ladi, distal qismi esa ichkariga va orqaga suriladi (169-rasm, a). Sinish soxasi qanchalik yuqori bo’lsa, tipik siljish shunchalik aniq, bo’ladi.


Son o’rta uchlikdan singanda turlicha ko’zgalish ro’y berishi mumkin. Bu turdagi sinishda uzunasiga o’ki bo’ylab ko’zgalish xarakterlidir (169-rasm, b).

Son diafizi pastki uchligidan singanda boldir mushagi qisqarishi natijasida distal bo’lak orqaga siljiydi. Shunda tizza osti arteriyasi shikastlanishi mumkin. Proksimal bo’lak yaqinlashtiruvchi mushaklar qisqarishi natijasida ichkariga tortiladi (169-rasm, v).

T a sh x i s. Son diafizi singanda qiyinchilik tuqdirmaydi. Funkstiyaning buzilishi va kuchli og’riq. singan soxada kuzatiladi. Singan yuzada deformastiya aniqladi. Yuqori uchlikdan singanda «galife» simon deformastiya tipik xisoblanadi. Diafiz bo’ylab xarakat paydo bo’ladi. Ayrim paytlarda teri ostidan bo’rtib turgan suyak bo’lagini paypaslash mumkin bo’ladi. Suyak bo’laklari siljiganda sonda mutlak kaltalikro’y beradi. Suyak girchillashi kuzatiladi, ayniksa, singan suyakni og’riqsizlantirguncha uni aniqlash man etiladi.

Ikki yuzada qilingan rentgenografiya sinish xarakterini aniqlashga imkon yaratadi.

D a v o l a sh. Odatda son diafizi singanda gips bog’lami mustakil usul sifatida ishlatilmaydi. Asosiy davolash usuli skeletdan tortishdir,buni katta boldir suyagi yoki son suyagi do’mbokdari ustidan kegay o’tkazilib amalga oshiriladi va oyoq, standart Beler shinasiga ko’yiladi.

Son suyagi diafizi yuqori uchligidan singanda oyoq tanadan uzoqdashtirilgan xolda qoldiriladi. Agar o’rta uchlikdan sinib proksimal bo’lak tashqariga siljimagan bo’lsa, oyoq skeletdan tortish moslamasida tanadan uzoqlashtirilmagan xolda qoldiriladi.

Son suyagi pastki uchligidan singanda skeletdan tortish usuli o’z xususiyatligiga ega bo’lib, kuyidagilardan iborat bo’ladi:

1. 
   Distal bo’lakni orqaga tortuvchi, boldir mushagini bo’shashtirish
   uchun davolashni tizzani 90° gacha buqilgan xolatda o’tkazish kerak
   
2. 
   Skeletdan tortishni son suyagining do’mbokdari soxasidan
   o’tkazib, boldir va son o’ki bo’ylab xosil bo’lgan bissektris burchak
   yo’nalishi bo’yicha amalga oshiriladi. Bu distal bo’lakni oldinga tortish
   uchun optimal sharoit yaratadi.
   

Distal bo’lak ostita enli doka paxtadan yostikcha ko’yiladi. Ayrim xollarda suyak bo’laklarini o’rniga qo’yish uchun ko’shimcha yon tomoniga yoki oldingi-orqa qismiga tortuvchi balkon moslamasi qo’llaniladi.

1,5-2 oydan keyin skelet tortma olib tashlanadi va 3-3,5 oyga koksit gips bog’lami ko’yiladi. Skeletdan tortish muddati tugagach, bemorlarni funkstional usulda, gips bog’lami ko’yilmasdan davolash mumkin. Funkstional usulda davolash xam ko’stlar sinishlarini davolashga o’xshaydi. Funkstional usulda davolanganda singandan 2-2,5 oy o’tgach qo’ltiktayok yordamida oyoqni engil bosishga ruxsat beriladi.

Jarroxlik usulida davolashga zarurat tug’ilsa, shikastlanishning birinchi170-rasm. Son suyagi qirra uchligidan singanda sivash shtopori bilan osteosintez qilish.

Son suyagi govori uchligidan singanda barkaror osteosintez sivash kompressiyalovchi qizikcha-shtopori yordamida amalga oshirilishi mumkin (170-rasm), uni ko’stlar ustki qismidan suyak ilik kanaliga yuboriladi. qizikcha-shtopor burab kanalga kiritiladi, shtopor distal suyak bo’lagini proksimal bo’lakka qattiqtortib, bir vaktning o’zida kompres­siya beradi. Son suyagi diafizi sinishida keng tarqalgan usul metall shtift (qizikcha) yordamida intrvmedullyar osteosintez hisoblanadi. Ko’pincha retrofad yuborish qo’llaniladi. qizikchani oldin proksimal bo’lak kanaliga singan sohadan o’gkaziladi. Shundan keyin bo’laklar joy-joyiga ko’yiladi va shtift distal bo’lakka krkiladi (171-rasm). Kum soat shaklidagi diafiz kanalining bir xilbo’lmagan kengligi shtift yordamida bar-kdror osteosintez

qilish imkonini bermaydi. Shtift fa-kat kanalning tor qismida uning de-

171-rasm. Son suyagi uchdan bir o’rta qismidan singanda

metall qoziqcha vositasida osteosintez qilish.

a — birinchi bosqich: qozikcha proksimal bo’lak­ka yuborilgan; b - ikkinchi bosqich: qozikcha proksimal bo’lakcha orqali katta ko`st ustidan chikarilgan; v - uchinchi bosqich: bo’laklar bir-biriga o’rnashtirilib, qozikcha distal bo’lakka o’tkazilgan. Agar sinish sohasi kanalning tor qismiga to’g’ri kelmasa, bo’laklar oraligida rotastion va silkinish xdrakatlari ro’y berishi mumkin. Singanda barqaror osteosintezni amalga oshirish uchun shtiftni kanalga yuborishdan ilgari ilik kanalining tor qismini diametri bir xil bo’lguncha parma yordamida kengaytirish shart (172-rasm). Barqaror osteosintezni Dubrovning massiv salmoqli qoziqchasi yordamida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir (173-rasm).

Son suyagi uchdan bir pastki qismidan va do’mboklar ustidan singanda ikkita Bog­danov sterjeni yoki ikkita qilichsi-mon katta boldir uchun moslangan StITO shtifta qo’llaniladi. Qotirgan xolda ushlovchi shtift va ster-jenlar ko’shimcha kesimlar orqali tash­ki va ichki do’mboklar ustidan yuboriladi (174-rasm, a).

Son suyagi diafizi pastki uchligidan singanda bo’laklarni yaxshisi «G» simon ustuncha yordamida qotirgan ma’kul (174-rasm, b). Ustuncha tashqari kesim orqali sinish soxasi ustidan qotiriladi. Ustunning gorizontal usigi (plastinasi) sonning distal metafiziga krqiladi, vertikal

qismi diafizga burama mixlar vositasida kotiriladi.

Boshqa keng tarqalgan son suyagi ekstra-medullyar osteosinteziga salmokli sikuvchst plastinalar kiradi (175-rasm). Son suyagi sinishida qilingan osteosintezdan keyin 2-3 oyga koksit gips bog’lami ko’yiladi. Agar barkaror osteosintez qilingan bo’lsa, gips bog’lami ko’yilmasligi mumkin. Mex.nat kobiliyati 3,5-6 oyda tiklanadi.

TIZZA BO’G`IMI SHIKASTLANISHLARI

Tizza bo’g’imi — eng yirik va murakkab bo’g’imdir. Bu soxada sonning tizza qopqog’i va katta boldir suyagi bilan aloxida bo’g’im xosil qilishi kuzatiladi. Bo’g’im yuzalarining bir-biriga to’g’ri kelmasligi, ularning yarimoy shaklidagi va ponasimon shakldagi menisklar vositasida to’ldiriladi. Tizza bo’g’imi to’la yozilganda unint passiv barkaror xolati kapsula, xoch simon va yon boylamlar va son o’kini boldir o’kiga nisbatan oldinga karab siljishi xisobiga amalga oshadi. Bu xolatda dinamik turgunlik yozuvchi apparat yordamida xam ta’minlanadi. Boldir buqilganda tizza bo’g’imida burama xarakat imkoniyati tukiladi, bu esa atrofdagi yumshoq to’qimalarning shikastlanishiga shart-sharoityaratadi.

GEMARTROZ

Gemartroz — bo’g’im ichiga kon kuyilishi bo’lib, bu xolat suyaklarning bo’g’im ichida sinishi yoki yumshok to’qimalarning shikastlanishi natijasida sodir bo’ladi. U bevosita yoki bilvosita shikastlanishi xisobidan paydo bo’ladi. Shuni esda saqlash kerakki, gemartroz asosiy tashxisini batafsil tekshiruv natijasida bo’g’im shikastlanishidan so’ng qo’yish mumkin.

T a sh x i s. Gemartrozni aniqlash qiyinchilik tugdirmaydi. Bevosita shikastlanishdan so’ng bo’g’imda okrik yoki funkstiyasining cheklanishi kuzatiladi. Sekin-asta bo’g’im soxasi kattalashadi va chegaralari tekislasha boshlaydi. Tizza buqilgan xolatda shish tizza qopqog’i xususiy boylami yonlarida aniqlanadi. Bo’g’imda suyuklik (krn) ko’p to’planganda tizza krlkrgidan yuqorida loviyasimon do’mbayish kuzatiladi. U bo’g’imning yuqori o’ramasi sohasiga to’g’ri keladi.

Boldir bir oz buqilgan xolatda bo’ladi, bu xolatda bo’g’im bo’shligi maksimal kattalashadi. Og’riq nafaqat shikastlanish, balki bo’g’im ichiga oqdan qon xisobiga cho’zilishi natijasida ham kuzatiladi. Yuqorigi o’rama soxasida flyuktuastiya kuzatiladi.

Tizza bo’g’imiga suyuk yuk to’planishiga tizza qopqog’ining «qalqish» belgilari xosdir. Uni bemor oyoqlari to’g’ri turgan xolatda tekshiriladi, ikkala bosh barmoq,bilan tizza qopqog’ini oldindan orqaga kiska eziladi. Buning natijasida tizza qopqog’i botadi va kuyib yuborilganda «qalqib» chiqadi.

Rentgenologik tekshiruv suyaklarda sinish bor-yo’qligini tekshirish uchun shart xisoblanadi.

Tashxislash uchun tizza bo’g’imini punkstiya qilish asosiy muolajalardan xisoblanadi (]76-rasm). Punkstiyadan olingan kon — gemartrozning aniq, belgisi. Olingan suyuklik tekshirilganda ekssudat bo’lsa, u shikastlanishdan keyingi ikkilamchi sinovitdan dalolat beradi. Olingan suyuklikda yog tomchilarining topilishi (rentgenologik tekdshruvda ko’rinmasada) bo’g’im ichida sinish borligidan shubxa qilishga asos bo’ladi.

Gemartrozda bo’g’imning shikastlanish xarakterini aniqlashda qiyinchiliklar bo’ladi. Bu xolda ko’prok ma’lumot beruvchi tekshirish artroskopiya xhsoblanadi. Artroskop bo’shmni punkstiya qilish yordamida umumiy yoki maxalliy og’riqsizlantirish ostida kiritiladi. Artroskop yoki ko’shimcha kiritilgan igna yordamida bo’g’im bo’shligi novokain

yoki natriy xlor izotonik eritmasi bilan yuviladi. Artroskopni siljitib, bo’g’im bo’shligi tekshiriladi. Artroskop yordamida tashxislash 90% aniqlik beradi.

D a v o l a sh. Gemartrozda davolashni tekshiruv vaktidayok boshlanadi. Tashxislash maqsadida qilingan punkstiya davolash ishlaridan biri xisoblanadi. Bo’g’im bo’shligidagi krnni chikarib yuborilsa, kapsulaning taranglashishi xisobiga mavjud orrik susayadi. Bu, o’z navbatida, shikastlanishdan so’ngga sinovitning oldini olish xisoblanadi. Bundan tashkari, bo’shliqdagi krnni olib tashlash fibrin o’tirib qolishi va bo’g’im ichi chandiklari xosil bo’lishini oldini oladi.

Artroskop xam davolovchi vosita xisoblanadi. Artroskopiya vaktida bo’g’im bo’shligidan qonni chikaribgina kolmay, balki bo’g’im ichidaga bosimni 10-20 minut ichida yuvadigan eritma bilan oshirish yordamida qon ketishini to’xtatish mumkin. Agar qon chiqayotgan tomir topilsa, artroskop orqali elektrokogulyastiya yordamida to’xtatish mumkin. Bu xolda suyukdik o’rniga bo’g’im bo’shligi karbonat angidrid bilan to’ldiriladi.

Bo’g’imdan qonni chiqarib olingandan so’ng sonning yuqori qismidan boldir oshiq bo’g’imigacha orka gipsli bog’lam kuyiladi. Bosib turuvchi bog’lam sifatida porolondan yoki paxta-dokali «bublik» yoki boshqa moslamalar bo’g’imning oldingi yuzasiga bog’lanadi. Musalatov, Silin, Muradov va Brovkin usuli bo’yicha tayyorlangan xavo to’ldirilgan bog’lam yaxshi natija beradi. Pnevmatik kopchani bo’g’imni oldingi va yon yuzalariga ko’yilib bint yordamida gipsli bog’lam ustidan aylantirib bog’lanadi.So’ngra kopchaga 40-60 mm simob ustunigacha bosimda xavo yuborib, krn batamom to’xtaguncha ushlab turiladi. Gemartroz bartaraf etilgandan so’ng gips longet bog’lami 2-3 xaftaga aylanma bog’lamga aylantiriladi. 3-4 xaftadan so’ng mexnatga yaroqlilik tiklanadi (177-rasm).

177-rasm. Gemartrozni oldini olish uchun o’lchovli pnevmatik bog’lam. a, b - bog’lamni qo’yish boskichlari.
MENISKLAR SHIKASTLA NISHI

Menisklarning shikastlanishi tizza bo’g’imida ko’p uchraydigan jaroxatlardan bo’lib, bevosita va bilvositata’sir natijasida sodir bo’ladi. Bu xil shi-kastlanish asosan yuk tu-shayotgan oyoqning buqilishi va buralishi natijasida kelib chikadi. Ko’prok ichki

menisk shikastlanadi, bunga sabab tashki meniskdan farqni ularok, yon boylam bilan birikkan bo’lib, bo’g’im ichida siljishi cheklangan. Bu anatomik xususiyat ichki yon boylam bilan meniskning shikastlanishini birga ta’minlaydi. Ikki anatomik tuzilmalarining shikastlanishi bo’g’imning ichki-oldingi qismi mustaxkamligining pasayishiga olib keladi. Shikastlovchi tasirotning davom etishi ichki meniskning ichki yon va oldingi xochsimon boylamlarning uzilishi bilan shikastlanishi «omadsiz uchlik» nomini olgan.

T a sh x i s. Shikastlangan meniskni aniqlashda o’ziga xos qiyinchiliklar yuzaga keladi. Shikastlangandan so’ng uzoq, muddatda quyidagi simptomlar kelib chikadi.

Shikastlangan menisk tomonidagi bo’g’im ershi sohasidagi ortik og’riq, ushlab ko’rilganda, ayniqsa, boldirni qarama-qarshi tomonga buralsa. Meniskning orqa qismi uzilishida og’riq, tizza osti soxasida bo’ladi.

Bo’g’imning «to’silish» (blokada) simptomi. Tizza bo’g’imi sohasidagi xarakatda, ayniqsa, boldirni buragan paytda 130° da buqilgan xolatda koladi. Oyoqni bukish yoki yozish paytida kuchli og`riq kelib chikadi. «To’silish» xolati son va katta boldir bo’g’imi ustidagi kisilish darajasiga boishk to’silish ba’zida o’ziga xos shiqillash bilan kuzatiladi.

To’rt boshli mushak atrofiyasi va Chaklin simptomi. Bu simptom quyidagidan iborat: agar bemor yozilgan oyogini ko’tarsa, chevarlar mushagi yassilanadi va taranglashadi. Simptomni darajasi xastalik muddatiga bevosita bog’liqdir.

Boykov simptomi. Tizza 90° ga bukilgan xolatda bo’g’im yorigi ichki va tashqi tomonlardan 1-2 barmoqlar bilan bosiladi. So’ngra bemorning oyogini sekinlik bilan yoziladi, agar menisk shikastlangan bo’lsa, og’riq, paydo bo’ladi yoki kuchayadi. Yozilgan oyoqni yakinlashtirganda og’riq. ichki menisk soxasida paydo bo’lsa, bu ichki menisk shikastidan; agar yozilgan oyoqni uzoqlashtirganda og’riq. paydo bo’lsa, bu tashki menisk shikastlanganidan dalolat beradi (178-rasm).

Chaklinning «qisirlash» belgisi. Tizza bo’g’imi sohasida xarakat qilinganda boldir tashki tomondan tashki menisk soxasida go’yo to’sik ustidan yumalab o’tadi, shunda «qirsillash» xis qilinadi.

«Turkcha» chordana qurib o’tirilganda og`riqning kuchayish simptomi. Bo’g’im oraligi bo’yicha og’riqni paydo bo’lishi bir necha bor qisilish natijasida yuzaga keladi. Bu kapsulaning yallig’lanishi bilan bog’liqdir.

Perel’man «kalishi» simptomы. Boldir va panjani kalish kiyayotgandek xarakat qilinganda maxalliy og’riq.kuchayadi.

Turner simptomi. Tizzaning ichki yuzasidagi terida sezgining kuchayishi yoki yo’qligi kuzatiladi.

Shteyman-Buxard simptomi. 90° da buqilgan tizzani tashki yoki ichkariga buralganda shikastlangan menisk sohasida og’riq paydo bo’lishi.
Meniskning shikastlanganini erta tashxislash qiyin bo’ladi. Shikastlangan meniskni aniqlashda tizza bo’g’imini rentgenofafiya qilish zarur, bu tekshirish suyakdagi va bo’g’im ichidagi rentge-nokontrast tanachalarning o’zgarishlarini aniqlashga yordam beradi. Menisklar rentgenofammada ko’rinmaydi. Bularni aniqlashda kontrast afofafiya qo’llaniladi. Arfoskopiyani tizza bo’g’imini tashqarisidan qirqib qilinadi, bunda yangi shikastlangan menisklar hakida eng ko’p ma’lumotga ega bo’linadi. Arfoskopiya paytida menisk shikastini, uning xarakterini va bo’g’imdagi boshqa yo’ldosh o’zgarishlarni aniqlash mumkin.

Simptomatik jihatdan menisk shikastiga uning kasalligi meniskopatiya yoki meniskoz yaqindir.

Bu menisk tog’aylarning mikroshikastlanishlar natijasida degenerativ o’zgarishlaridir. Menisk qistasi ko’prok tashki meniskda uchraydi, bunga sabab tashki meniskning kam yorilishidir, lekin mikroshikastlanishlar ko’prok uchraydi, ular shilliq qavatlarning degenerativ o’zgarishiga xamda shu sohada kistoz bo’shliq. hosil bo’lishiga olib keladi, kistoz bo’shliq. tashki tomonda joylashadi.

D a v o l a sh. Yozilgan menisklar konservativ davolash bilan bitmaydi. Bunday davo sinovit va o’tkir bo’g’im shikastlanish

belgilarini yo’qrtish uchun qo’llaniladi. To’silish (blok) bo’lganda meniskni to’g’rilash zarur (179-rasm).

Bunday turdagi jaroxatlarda jarroxlik amaliyotini uzilgan meniskni kesish (ayniksa, yangi shikastlarda), meniskning ma’lum qismini olib tashlash, bunda uzilgan soxani yoki kapsula oldidan olib tashlashga qaratiladi yoki meniskni to’liq olib tashlanadi va 2-3 mm kenglikda kapsula oldi qismi qoldiriladi. Meniskni parakapsulyar olib tashlangandan so’ng menisk shaklini eslatuvchi regenerat hosil bo’ladi. Meniskni to’liq olib tashlash — bu meniskni kapsula oldi sohasi bilan birga olib tashlash demakdir. Bu usul yuqorida aytilgan usullar yordamida o’zgargan sohalarni to’liq olib tashlash imkoniyati bo’lmaganda qo’llaniladi. Tashrix (operastiya) asosan parapatellyar




ochishda artrotomiya yordamida bajariladi. Operastiyadan so’ng bosimi chegaralangan xavo to’plangan bog’lamni bir necha soatga ko’yiladi. Operastiyaning ertangi kunidan bemorga bukuvchi xarakatlar qilish va qo’ltiktayok yordamida yurish tavsiya etiladi. 2-3 xaftadan so’ng asta-sekin shikastlangan oyoqka bosib yurish mumkin (180-rasm).

YON BOYLAMLARNING SHIKASTLANIShI

Shikastlanish mexanizmi bevosita bo’lmay, balki boldirning buralishi, yon tomonga siljishi va tizza bo’g’imida buqilish bilan bog’liqdir.