O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

6.4. Tabiiy xomashyo resurslarda jahon narxlarining
shakllanish xususiyatlari
Tabiiy xomashyo resurslarda narxlarni shakllanishining asosiy 
xususiyatlaridan biri — 
renta m unosabatlarining mavjudligi
hisoblanadi. Tog'-kon sanoatida ishlab chiqaruvchilar narxi odatda, 
ayni paytda ishlayotgan konlardan eng yomoni, mahsulotining 
tannarxi eng yuqori bo'lgan korxonalar bilan belgilanadi. Bu holat 
boshqa ishlab chiqaruvchilarga renta olish imkonini beradi.
Tannarxga ta ’sir etuvchi eng muhim omil bo'lib qazib olishning 
tog'-kon geologik shart-sharoitlari, birinchi navbatda rudadagi 
foydali komponentlaming ulushi va konlaming qulay joylashganligi 
hisoblanadi.
Jahon iqtisodiyotida xomashyoning jahon narxlari dinamikasi 
va darajasini aniqlash uchun quyidagi narx shakllaridan keng 
foydalaniladi:
— 
Ma ’lum ot beruvchi narxlar.
Bunga eksport narxlarini 
ko'rsatuvchi nashrlarda chop etilgan ulguiji va tashqi savdo narxlari 
kiradi. Odatda, bu narxlar aniq shartnomalarning narxini emas, 
sotuvchilarning narxini anglatadi. Bu narxlar amaldagi narxlar 
uchun «mo'ljal» bo'lib xizmat qiladi.
— 
Biija kotirovkalari.
Bu narxlar birjadagi o'zaro kelishuvlarning 
narxi asosida aniqlanadi. Birjada chayqovchilik hollari ko'p uchrab 
turishi bois, biija kotirovkalari aniq narx darajasini ko'rsatmasligi 
mumkin.
— 
Xalqaro savdodagi shartnomalarning narxlari.
Bular tashqi savdo 
narxlarini ko'rsatadi. Ushbu xildagi narxlar alohida tovarlar eksport 
yoki importidagi qiymatini uning miqdoriga bo'lish orqali aniqlanadi.
44

---

1. Jahon xo‘jaligining rivojlanishida tabiiy xomashyo resurslari aha- 
miyatini xarakterlab bering.
2. Jahon iqtisodiyotida xomashyo mahsulotlari iste’moli miqdorini 
o'zgarishiga ta’sir etuvchi omillami ko‘rsating.
3. Tabiiy resurslardan intensiv foydalanish qanday muammolarni 
keltirib chiqarishi mumkin?
4. Jahon iqtisodiyotida ishlab chiqarish kuchlari va tabiiy resurslarni 
joylanishdagi farqlarni ochib bering.
5. Jahonning qaysi mamlakatlarida tabiiy resurslarni asosiy qismi 
joylashgan?
6. Tabiiy resurslardan foydalanishning ijtimoiy-iqtisodiy jihatlarini 
bayon eting.
7. Xomashyo resurslarda jahon narxlarining xususiyatlarini ochib bering.

---