O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

3
-
m
33

---

transport tizimi yuk tashilishining asosiy qismini ta ’minlaydi 
(70 % atrofida). Rivojlangan davlatlarning yuk oborotida dengiz 
transporti yetakchi o'rinda turadi.
Jahon iqtisodiyotida g‘arb davlatlari transport xizmatlari b o '­
yicha keng tarmoqli avtomobil va tem ir yo'llar tizimiga ega. Bu 
davlatlarda jahon portlarining 63 % joylashgan bo'lib, ularda jahon 
yuk oborotining 3/4 qismi bajariladi. Transport vositalarining asosiy 
qismi ham shu davlatlarga to'g'ri keladi. Dunyodagi avtomobil 
transportining 80 %dan ortig'i Shimoliy Amerika va G 'arbiy 
Yevropada davlatlariga to'g'ri keladi. G 'arb davlatlari dengiz flotining 
60,5 % tonnajini nazorat qilib, uning 39 % to'rtta davlat — Gretsiya 
(16,6 %), G F R (8 %), AQSH (7,2 %) va Norvegiya (6,9 %) 
hisobiga to'g 'ri keladi.
Jahon iqtisodiyotida dengiz flotini davlatlar va m intaqalar 
bo'yicha hisobga olishning o'ziga xos xususiyatlari mavjud. Ular 
odatda ro'yxatga olingan m am lakat bo'yicha hisobga olinadi. 
Bunday holatda rivojlanayotgan davlatlar ilg'or o'rinlardan birida 
turadi. Ro'yxatga olish bo'yicha eng yirik rivojlanayotgan mamla- 
katlarga — Liberiya (tonnajning 32 %), Panama (31 %), Bagama 
orollari (12 %) hamda Bermud orollari, Kipr va Malta kiradi.
Ushbu davlatlar orasida m a’lum bir ixtisoslashish mavjud. 
Misol uchun yuk tashuvchi tankerlarning asosiy qismi Liberiya 
(42 %), Panama (26 %) bayrog'i ostida suzib, asosan Panamada, 
yo'lovchi tashiydigan kemalar esa Bagama orollarida ro'yxatdan 
o'tishadi.
Rivojlanayotgan davlatlarning transport tizimi jahon yuk aylan- 
masining 20 % ni amalga oshiradi. Unda dengiz transporti asosiy 
o'rinni egallaydi. Rivojlanayotgan davlatlar jahon savdo flotining 
35 % ni nazorat qiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlar ichida eng 
yirik kema flotiga ega bo'lgan davlatlar bo'lib Xitoy va Janubiy 
Koreya hisoblanadi. Rivojlanayotgan davlatlarda transportning 
yengil avtomobillari 10 
%.
avtobus va yuk mashinalarining 20 
%
jamlangan (bu AQSHnikidan kamroqdir).
Xullas, jah o n iqtisodiyotida hozirgi kunda raqobat, ilmiy- 
texnik va texnologiyalarning rivojlanishi, tovarlarning hayotiylik 
davrining kamayishi, iste’m olchilarning sifatini yaxshilash va 
narxlami pasaytirishdagi talablari ishlab chiqaruvchilar, transport 
va kommunikatsion kompaniyalami ishlab chiqarish xarajatlarini 
kamaytirishga undamoqda (o'tgan asr mobaynida transport xara­
jatlarining real narxlari 12 marta kamaytirilgan edi).