O‘zbekiston respublikasi oliy va

Ўртача ўзгармас ҳаражат (AFC - Average Fixed Cost) - бир бирлик маҳсулотга тѝғри 
келадиган ѝзгармас ҳаражат булиб, у қуйидагича аниқланади: 
Q
FC
Q
AFC

)
(
.
(5) 
Ўртача ѝзгармас ҳаражат маҳсулот хажми ошиши билан камайиб боради. 
FC, AFC 
FC 
AFC 
Q 

---

529 
9-расм. 
FC
 ва 
AFC
чизиқлари графиги. 
Ўзгармас ҳаражат 
)
(FC  ва ѝртача ѝзгармас ҳаражатлар 
)
(AFC
чизиғи графикда 
қуйидагича тасвирланади (9-расм). 
Ўзгарувчан ҳаражат (VC - Variable Cost) - маҳсулот ишлаб чиқариш хажмига боғлиқ 
бѝлган ҳаражат, яъни маҳсулот хажми ошганда ѐки камайганда ѝзгарадиган ҳаражат. 
Ўзгарувчан ҳаражат Q  га боғлиқ функция булиб, 
)
(Q
VC
кѝринишида ѐзилиши мумкин.
Ўзгарувчан ҳаражатларга хом ашѐга, электроэнергияга, газга, ѐрдамчи материалларга 
бѝлган ҳаражатлар хамда иш хаки киради. 
Ўртача ҳаражатлар шундай хусусиятга эгаки, ишлаб чиқаришнинг бошланғич 
кисмида унинг ѝсиш суръати маҳсулот ишлаб чиқариш суръатидан юқори бѝлади, ишлаб 
чиқариш хажми оптимал ѝлчовга эришганда ѝзгарувчан ҳаражатлар камайиб, ундан кейин 
яна ошади. 
Ўртача ўзгарувчан ҳаражатлар (AVC - Average Variable Cost) - бир бирлик ишлаб 
чикарилган маҳсулотга тѝғри келадиган ѝзгарувчан ҳаражат бѝлиб, у ѝзгарувчан ҳаражат 
миқдорини ишлаб чикарилган маҳсулот миқдорига нисбати билан аниқланади. Ўртача 
ҳаражатлар фирма оптимал технологик размерга (оптимал ишлаб чиқариш хажмига) 
эришганда ѝзининг минимал қийматига эришади (10-расм), ишлаб чиқариш хажми яна ошса, 
ѝртача ҳаражат хам ошиб боради (бу ерда бошқаришнинг мураккаблашуви, самарали 
бѝлмаган ресурслардан фойдаланиш, ѝзгарувчан ҳаражатларни ошишига сабаб бѝлади). 
Ўртача ѝзгарувчан ҳаражат фирма фаолиятини таҳлил қилишда мухим аҳамият касб 
этади. Унинг ѐрдамида фирма фаолиятининг самарадорлиги, фирманинг мувозанат холати ва 
келажакдаги истикболи (ишлаб чиқаришни кенгайтириш, қисқартириш ѐки тармоқдан 
чикиш) белгиланади. 
10-расм. 
VC
 ва 
AVC
чизиклари графиги.