O‘zbekiston respublikasi oliy va

Ички ҳаражатлар сифатида қуйидагилар каралади: 1) тадбиркорнинг ѝзига тегишли 
ресурсларга бѝлган ҳаражати; 2) тадбиркорлик қобилиятига тѝғри келадиган ва тадбиркорга 
тегишли бѝлган нормал фойда. Бухгалтерия фойдасидан ички ҳаражатларни айириб 
ташласак иқтисодий фойдани оламиз. 
Ташки ва ички ҳаражатларнинг йиғиндиси альтернатив ѐки иқтисодий 
ҳаражатларни ташкил қилади. Альтернатив ҳаражатлар, фирманинг ресурсларидан энг 
яхши вариантда фойдаланиши билан боғлиқ йѝқотилган имкониятлардир. 
Иқтисодий ҳаражатлар фирма фаолиятини бухгалтер ва иқтисодчи томонидан 
баҳоланишни фарк қилишга имкон беради. Бухгалтерни биринчи навбатда, фирманинг 
маълум муддат давомидаги (хисобот даврида) фаолияти натижалари қизиқтиради. 
Иқтисодчини эса фирманинг келажаги, унинг келажакдаги фаолияти қизиқтиради. Шунинг 
учун хам фирма ихтиѐридаги ресурслардан энг яхши альтернатив фойдаланиш 
вариантларини топишга эътибор беради. 
Кайтарилмайдиган ҳаражатлар. Кайтарилмайдиган ҳаражатлар олдин қилинган 
ҳаражатлар бѝлиб, уларни кайтадан тиклаш мумкин эмас. Бу ҳаражатлар кайтарилмаслиги 
учун хам фирманинг қарор қабул қилишига таъсир қилмайди. Масалан, фирма 100 минг 
сѝмга махсус ускуна сотиб олди, лекин фирманинг қарори ѝзгарди ва бу ускуна умуман 
керак бѝлмай колди, ундан альтернатив фойдаланиш варианти мавжуд эмас.
Фирма ушубу ускунани 60 минг сѝмга сотиб, 40 минг сѝм зарар кѝрди. 40 минг сѝм 
кайтарилмайдиган ҳаражат хисобланади ва фирманинг ҳаракатига таъсир қилмайди. 
Ўзгармас ҳаражат (FC - fixed cost) - бу қисқа муддатли оралиқда маҳсулот ишлаб 
чиқариш хажмига боғлиқ бѝлмаган ҳаражатдир (маҳсулот ишлаб чиқариш хажми ошганда 
хам, камайганда хам ѝзгармайдиган ҳаражат). Ўзгармас ҳаражатларга бинодан, техникадан, 
иншоотлардан, ишлаб чиқариш ускуналаридан фойдаланиш билан боғлиқ ҳаражатлар, ижара 
хаки, капитал таъмирлаш, маъмурий ҳаражатлар киради.