O‘zbekiston respublikasi oliy va

9-jadval 
Qand qo‘shib quyultirilgan sut konservalarining 
 fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari 
 
Mahsulotning 
nomi 
Miqdori, % 
Suv, 
ko‘p 
bo‘lmas-
ligi 
kerak 
Quruq modda miqdori, 
kam bo‘lmasligi kerak 
Saxaroza, 
kam 
bo‘lmas-
ligi kerak 
Nordon-
ligi, 
0
T 
umumiy 
miqdori 
shundan 
yog‘ 
miqdori 
Qand 
qo‘shib 
quyultirilgan  sut 
konservasi 
26,5 
28,5 
8,5 
43,5 
0,43 
Besh 
foiz 
yog‘lilikdagi 
qand 
qo‘shib 
quyultirilgan  sut 
konservasi 
26,5 
28,5 
5,0 
43,5 
54 
Qand  va  kakao 
27,5 
28,5 
7,5 
43,2 
- 

---

 
116 
qo‘shib 
quyultirilgan  sut 
konservasi 
Qand  va  tabiiy 
qahva 
qo‘shib 
quyultirilgan  sut 
konservasi 
29,5 
27,5 
7,0 
44,0 
- 
Qand  va  qahva 
qo‘shib 
quyultirilgan 
qaymoq 
27,5 
35,0 
16,0 
37,0 
- 
Qand  va  kakao 
qo‘shib 
quyultirilgan 
qaymoq 
26,0 
35,0 
15,5 
38,0 
- 
Qand 
qo‘shib 
quyultirilgan 
qaymoq 
26,0 
36,0 
19,0 
37,0 
40 
 
Saxarozaning  konservantlik  samaradorligi  uning  miqdoriga  emas,  balki 
quyultirilgan sutning suvli qismidagi miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. 
Quyultirilgan  sutni  qat’iy  o‘zgarmas  haroratda  saqlash  tavsiya  etiladi.  Aks 
holda  sut  kristallarining  erish  jarayoni  boshlanadi.  Bu  ea  asosiy  kristallar 
massasining 
kattalashuvini 
va 
natijada 
quyultirilgan 
sut 
mahsuloti 
konsistensiyasining yomonlashuvini keltirib chiqaradi.  
Qand qo‘shib quyultirilgan sut mahsulotlarini yuqori haroratda uzoq muddat 
saqlaganda  mahsulot  qo‘ng‘ir  tusga  kiradi.  Buning  asosiy  sababi  melanoidlarning 
hosil bo‘lishi bilan izohlanadi. Rangining o‘zgarishi mahsulotning ta’mi va hidida 
ham ma’lum o‘zgarishlar vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. 
Qand  qo‘shib  quyultirilgan  sut  mahsulotlarining  kafolatlangan  saqlash 
muddati bir yil qilib belgilangan. 
Quyultirib  sterilizatsiya  qilingan  sutlar  ham  uzoq  saqlanish  xususiyatiga 
egadir.  Bu  konservalarni  0
0
  S  dan  12
0
  S  gacha  bo‘lgan    haroratda  va  havoning 
nisbiy  namligi  85%  dan  oshmagan  sharoitda  12  oygacha  saqlash  mumkin. 
Quyultirib  steriliizatsiya  qilingan  konservalarni  0
0
  dan  past  haroratda  saqlash 
tavsiya  etilmaydi,  chunki  muzlash  jarayonida  oqsil  koagulizatsiyaga  uchraydi  va 
konsistensiyasida ham qaytarilmaydigan o‘zgarishlar ro‘y beradi. 
Qand qo‘shib quyultirilgan sut konseervalarida uchraydigan nuqsonlar. 
Emish ta’mi asosan qishda va erta bahorda ishlab chiqarilgan mahsulotlarda 
uchraydi.  Buning  asosiy  sababi  shu  paytlarda  mollarning  yaylovda  emas,  balki 
qo‘lda boqilganligi hisoblanadi. 
Achitqi  ta’mi  quyultirilgan  sutga  osmofil  drojlari  tushgan  paytlarda  yuzaga 
keladi. 
Notoza  ta’m  asosan  sut  konservasida  begona  mikrorganizmlar  rivojlangan 
paytlarda vujudga keladi. 

---

 
117 
YUqorida  keltirilgan  ta’m  ko‘rsatkichi  nuqsonlaridan  tashqari  quyultirilgan 
sut  konservalarining  konsistensiyasida  ham  ma’lum  bir  nuqsonlar  paydo  bo‘lishi 
mumkin. SHulardan biri sut konservasining quyuqlashib qolishi hisoblanadi. 
Sut konservasining quyuqlashib qolishi fizik-kimyoviy o‘zgarishlar ta’sirida 
paydo bo‘ladi. Bunda pastasimon konsistensiyasining hosil bo‘lishiga asosiy sabab 
quruq  modda  va  kalsiy  miqdorining  tayyor  mahsulot  tarkibida  ortib  ketishi 
hisoblanadi.  SHuningdek,  sut  konservasi  tarkibidagi  oqsil  moddasining 
gidrotatsion xususiyatining ortishi ham bu nuqsonni keltirib chiqaradi. Lekin shuni 
qayd  etish  kerakki,  quyultirilgan  mahsulotning  ta’m  ko‘rsatkichlari  va  ozuqaviy 
qiymati deyarlik o‘zgarmaydi. 
Suyuq konsistensiya. Bu nuqson quyultirilgan sut tayyorlash uchun tarkibida 
oqsil  moddalari  kam  bo‘lgan  tabiiy  sutlardan  foydalanilgan  holatlarda  paydo 
bo‘ladi. 
Qumoq  konsisteensiya.  Quyultirilgan  sutni  sovutish  jarayonlari  buzilgan 
holarda laktoza qandining katta kristallari hosil bo‘lishi natijasida vujudga keladi. 
Bunda bankalar tagiga laktozaning katta kristallaridan iborat quyqa cho‘kib 
qoladi. Bunday nuqsonni mahsulotni mikroskopda qarab yoki organoleptik usulda 
ta’mini tatib ko‘rib ham aytish mumkin bo‘ladi. 
Saxaroza  kristallari.  Bu  nuqsonni  ham  ko‘z  bilan  ko‘rib  aniqlash  mumkin. 
Bu  kristallar  katta  o‘lchamdagi  toza  shakar  kristallariga  xos  bo‘ladi.  Bu  nuqson 
keragidan ortiqcha shakar ishlatilgan va tayyor mahsulotni 0
0
S dan past haroratda 
saqlagan holatlarda vujudga keladi. 
Bombaj.  Bu  nuqsonli  konserva  bankalarining  qopqog‘i  bo‘rtib  chiqadi. 
Nuqsonning paydo bo‘lishiga asosiy sabab mahsulotning tarkibida ro‘y beradigan 
mikrobiologik va kimyoviy o‘zgarishlar natijasida banka ichida gaz moddalarining 
ko‘p  miqdorda  hosil  bo‘lishidir.  Bombajli  bankalardagi  mahsulotlar  iste’molga 
yaroqsiz hisoblanadi. 
Rangining o‘zgarishi. Bu nuqson uzoq saqlangan konserva mahsulotlarida paydo 
bo‘ladi. Bu nuqsonlarning paydo bo‘lishining asosiy sababi saxarozaning 
gidrolizlanishidan hosil bo‘lgan monosaxaridlarning oqsillar bilan reaksiyaga borib 
melanoid moddalarni hosil qilishi bilan izohlanadi.