O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

Jo‘nalish kelishigi. O‘zbek shevalarja jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasining ifodalanishi y-lovchi, dj-lovchi shevalarda ma’lum farqlarga ega. Dj-lovchi shevalarda jo‘nalish kelishigi quyidagicha ifodalanadi: Qattiq o‘zak - negizlarda: a) unli va jarangli undoshdan so‘ng: -g‘a: suvg‘a ; b) jarangsiz undoshlardan so‘ng -qa, qapqa, atqa.

Yumshoq o‘zak-negizlarda: a) unli va jarangli undoshdan so‘ng: -gə: djergə; b) jarangsiz undoshlardan so‘ng: -kə : ishke, djipkə.

I va II shaxs egalik qo‘shimchalaridan so‘ng dj-lovchi shevalarda jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi qattiq o‘zak-negizlarda -a (atama, atanga), yumshoq o‘zak-negizlarda -ə (ishimə, ishingə).

III shaxs egalik qo‘shimchalaridan so‘ng qattiq o‘zak-negizlarda -na (bכlasina), yumshoq o‘zak-negizlarda -nə (sərkəsinə) bo‘ladi.

Dj-lovchi shevalarda shaxs va ko‘rsatish olmoshlari jo‘nalish kelishigi bilan turlanganda mag‘an//məg‘an, sag‘an//səg‘an, og‘an, shog‘an formalarida bo‘ladi (bunda n, g‘ tovushlari metatezasi ro‘y bergandir) (mang‘a-mag‘an).

Y-lovchi shevalarda jo‘nalish kelishigi qo‘shimchalari bir necha xil: Toshkent, Farg‘ona, -gə ( uygə - , uygə),-kə (otkə),-qə (bכqqə).

Xorazm, Xeva-Urg. - g‘a (kurvaqag‘a), -yə (təngəye);-ə(yekizə);-na (yano‘na); -nə (erkinə). Qorabuloq shevasida ham Xorazm shevasidagidek holdir.

Samarqand-Buxoro shevalarida, shuningdek, Qashqadaryo vodiysi shevalarida jo‘nalish va o‘rin-payt kelishiklarining qo‘shimchalari almashtirib qo‘llash holati uchraydi. Bu hodisa Jizzax shevasida ham uchrab turadi: ozngge yoq כlamga yoq (o‘zingda yo‘q, olamda yo‘q).

Bu shevalarda o‘rin-payt kelishigini qo‘llashdan ko‘ra jo‘nalish keli-shigini qo‘llash ko‘p uchraydigan holdir. Jizzax shevasida ba’zan tushum kelishigi ko‘shimchasi o‘rnida ham jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi ishlatish hollari uchraydi: pəsəjrgə kut’p tur’ps’zm’ (passajirni kutib turibsizmi).