O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

kafedrasi
Mavzu: “XAVFSIZLIK ISHLARINI TASHKIL ETISHDA ISHLAB CHIQARISH SANITARIYASI VA GIGIYENA QOIDALARI”


Maruzachi: kafedradotsenti T.Q.Ostonov





SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

“UMUMTEXNIKA FANLARI VA TEXNOLOGIYALAR”

kafedrasi
Mavzu: “TEXNOLOGIK JARAYONLARDA TEXNIKA XAVFSIZLIGI ASOSLARI”


Maruzachi: kafedradotsenti T.Q.Ostonov




S A M A R Q A N D D A V L A T U N I V E R S I T E T I
“UMUMTEXNIKA FANLARI VA TEXNOLOGIYALAR”
kafedrasi
Mavzu: “TEXNOLOGIK JARAYONLARDA ELEKTR XAVFSIZLIGI BO‟YICHA UMUMIY QOIDALAR”


Maruzachi: kafedradotsenti T.Q.Ostonov


SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
“UMUMTEXNIKA FANLARI VA TEXNOLOGIYALAR”
kafedrasi
Mavzu: “TEXNOLOGIK JARAYONLARDA YONG‟IN XAVFSIZLIGI BO‟YICHA UMUMIY QOIDALAR”


Maruzachi: kafedradotsenti T.Q.Ostonov














AMALIY MADHG‟ULOTLAR MATERIALLARI

Mavzu: TEXNOLOGIK JARAYONLAR XAVFSIZLIGI FANINING ASOSIY

TUSHUNCHALARI

Mashg„ulot maqsadi: Texnologik jarayonlar xavfsizligi fanining asosiy tushunchalarini o‘rganish.

Texnologik jarayonning murakkabligi, texnologik rejimlarga bo‘lgan talablarning yuqoriligi mehnat muhofazasi tadbirlariga bo‘lgan talablarining ortib borishini talab qilmoqda. Ishlab chiqarish xavfsizligi muammolarini o‘rganish uslubiy jihatdan murakkablashib, aktuallashib boryapti.

―Texnologik jarayonlar xavfsizli‖ kursining maqsadi – mehnat xavfsizligining muhandislik va ilmiy asoslarini biladigan, xavfli vaziyatlar tug‘ilganda ularni amalda qo‘llay oladigan, mehnat unumdorligini oshirish bilan birga, jarohatlarni, kasbiy kasallik, avariya, yong‘in va portlashlarning oldini ola biladigan bakalavr kadrlar tayyorlashdir.
Kursning vazifasi - xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini, ularning inson sog‘ligiga ta‘siri va mazkur xavfli moddalarni o‘lchash va tadqiq qilishning zamonaviy usullari va ulardan samarali himoyalanish tadbirlarini o‘rganishdan iboratdir. Shu bilan birga ―Texnologik jarayonlar xavfsizli‖ ijtimoiy fan ham hisoblanadi, chunki mehnat sharoiti aksariyat hollarda jamoaning mehnat intizomini, kadrlar qo‘nimini, jamoadagi ruhiy iqlimni va iqtisodiy ko‘rsatkichlarni ifodalovchi omildir.
Hayotiy faoliyat - bu odamning kundalik faoliyati, dam olishi, turmush tarzidir.
Yashash muhiti - odamni o‘rab turgan muhit, odam faoliyatiga, sog‘lig‘iga, zurriyotiga tezlik bilan yoki kelajakda bevosita yoki bilvosita ta‘sir qilishi mumkin bo‘lgan (fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy) omillar yig‘indisidir.
Odamning yashash muhiti bilan bo‘lgan o‘zaro munosabatida eng kamida quyidagi ikki masalani yechish o‘rtaga qo‘yiladi:

• 
  o‘zining ovqatga, suvga va havoga bo‘lgan talablarini qondirish;
  
• 
  yashash muhitining nohush ta‘siridan himoyalanish.
  

Ishlab chiqarish muhiti, uning tarkibiy elementlari bo‘lgan mehnat ashyolari, mehnat vositalari, mehnat maxsulotlari va boshqalardan tashkil topadi.
Faoliyat – inson uchun foydali bo‘lgan, o‘zining yashash muhiti bilan faol (ongli) o‘zaro munosabatidir. Faoliyatning ta‘siri o‘z ichiga maqsad, vosita, natija va faoliyat jarayonini qamrab oladi. Faoliyat formalari turli–tumandir.
Insoniyatning hayotiy tajribasi shuni ko‘rsatadiki, uning barcha faoliyat turi o‘zining hayotiga foydali bo‘lishi kerak, lekin shu bilan birga faoliyat nohush ta‘sir, katta zarar qilishi, jarohatlanishga, kasallanishga, ayrim hollarda mehnat qobiliyatini yo‘qotish yoki o‘limga olib kelishi mumkin. Insonga har qanday faoliyat zarar yetkazishi mumkin: ishlab chiqarishda (mehnat faoliyati), dam olishda, xattoki bilim olish bilan bog‘liq faoliyat ham. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, har qanday faoliyat yashirin (potensial) xavfli.
Bu aksioma inson xavfsizligini ta‘minlash muammosining ilmiy asosini tashkil qiladi.
U xavfsizlik tizimini shakllantirishda kamida ikkita muhim hulosa chiqarishga asos bo‘ladi:

1. 
   Absolyut xavfsiz faoliyat turini yaratish mumkin emasligi (masalan, butkul xavfsiz uskuna yoki texnologik jarayon yaratish mumkin emas).
   
2. 
   Hyech qanday faoliyat inson uchun absolyut xavfsizlikni ta‘minlay olmaydi.
   

Xavf – bu inson hayotiga va sog‘lig‘iga nohush ta‘sir ko‘rsatuvchi jarayon, voqyea, hodisa va vositalardir.
Mehnat faoliyati jarayonida insonga nohush ta‘sir qiluvchi barcha xavflar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

• 
  fizik,
  
• 
  kimyoviy,
  
• 
  biologik va
  
• 
  psixofiziologik (ijtimoiy).
  

Xavfli va zararli fizik omillar: mashina va mexanizmlarning harakatdagi qismlari, yuk ko‘tarish, tashish mexanizmlari, harakatdagi yuklar, uskunalarning himoyalanmagan harakatdagi elementlari, ishlov berilayotgan materiallardan otilib chiqayotgan zarrachalari, elektr toki, uskuna va materiallarning qizib ketgan yuzalari va h.k.
Sog‘liq uchun zararli fizik omillarga ish joyidagi xavfning yuqori va past haroratlari, yuqori nisbiy namlik, havo harakati tezligi, yuqori darajadagi shovqin va titrash, ultratovush va turli issiqlik, ionlovchi, infraqizil va h.k. nurlanishlar, ish zonasidagi havoning changlanganligi, gazlanganligi, ish joylarining, yo‘l va yo‘laklarning yetarli bo‘lmagan yoritilganligi, yuqori darajadagi yorqinlik va yorug‘lik oqimining lipillashi va sh.o‘. omillar kiradi.
Kimyoviy xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini kishi organizmiga ta‘siri bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi: umumiy zaharlovchi, qitiqlovchi, allergik ta‘sir qiluvchi, konserogen (turli o‘simtalar paydo qiluvchi), mutagen (kishining nasliga ta‘sir qiluvchi). Bu guruhga turli bug‘lar va gazlar: benzol va toluol bug‘lari, uglerod oksidi, oltingugurt angidridi, azot oksidi, qo‘rg‘oshin aerozollari va boshqalar.
Bularga yana teriga tekkanda uni kimyoviy kuydiruvchi agressiv kislota va ishqorlar kiradi.
Biologik xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari: insonga ta‘sir qilganda jarohat yoki kasallik keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlar (bakteriyalar, viruslar va h.k) va makroorganizmlar (hayvonlar va o‘simliklar).