O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

 
6.3. Alyuminiy va alyuminiy qotishmalar sirtidagi oksid qoplamalarning  
fizik-mexanik va kimyoviy xossalari 
 
 
Alyuminiy  qotishmalarni  oksidlash  jarayonida  hosil  bo'lgan  oksid 
qoplamalarining  fizik-mexanik  va  kimyoviy  xossalarini  ko'rib  chiqing.
 
Qoplama 
uchqunli  rejimda  suyiq  shisha,  byra  va  natriy  geksametafosfatlarning  suvdagi 
eritmalarida 10 daqiqa davomida shakllangan. Tok  zichligi  0,03A/sm
3
, elektrolit 
harorati 25 ... 30
0
C oralig'ida ushlsb turilgan. 
 
Qoplamaning  havodagi  elektr  qarshiligini  tok  ta‟sirida  teshib  o‟tishga 
sinash  ГОСТ  9.302.79  ga  muvofiq  amalga  oshirildi.  Og'irligi  0,7  H,  kontakt 
yuzasida egrilik radiusi 3 mm bo‟lgan birinchi elektrod metall asosi bilan tutashgan 
bo‟lsa, ikkinchi elektrod qoplama ustiga tegib turibdi. Potentsialni o‟sish tezligi 20 
V/s ni tashkil etgan. Teshib o‟tish kuchlanish qiymati 15-20 ta alohida o'lchashlar 
natijalari bo‟yicha hisoblangan. Qoplamalarning elektr sig'imi 1000 Gts chastotali 
o‟zgaruvchan  tok  yordamida  o'lchangan.  O'lchash  aniqligini  oshirish  uchun 
qoplamalarga  vakuumda  0,35...0,5sm
2
  alyuminiy  kontakt  maydonlari  purkalgan 
(6.6-rasm). 
 
 
 
6.6- rasm. Qoplamaning elektr qarshiligini teshib o‟tishga sinash sxemasi: 
1 – namuna; 2 – qoplama;  3 –elektrodlar 
 
 
Namunaning 
koroziyabardoshligi 
3% 
NaCl 
eritmasida 
anodni 
polarizatsiyasida  pittingni
28
  (sirtdan  boshlanadigan  korroziya  yaralari)  hosil 
qiladigan  potentsial  qiymati  bilan  baholangan. 
 
Pitting  hosil  qiladigan 
potentsialini
29
  aniqlash  uchun  ishlatiladigan  potentsiodinamik  egri  chiziqlar      П-
5827M potentsiostatida qayd etilgan. Potensialni o‟sish tezligi 40 mV/s ni tashkil 
etgan. Elektr qarshilikni teshib o‟tish hodisasi tok keskin oshishi bilan qayd etildi. 
 
6.7  rasmda    oksid  qoplamasining  elektr  qarshiligini  teshib  o‟tish 
potentsialini  aniqlash  mumkin  bo'lgan  potentsiometrik  egri  chiziqlar  berilgan
. 
Shunday  qilib,  buraning  suvli  eritmasida  hosil  bo'lgan  qoplamaning  10  minut 
                                                 
28
 Pittingli korroziya – metal sirtidan boshlaninb, ichiga o‟tib ketadigan yaralar, bo‟shliqlar ko‟rinishida vujudga 
keladigan metallarning korroziyasi. Metall sirtida chuqurchalar hosil bo‟ladi. 
29
 Pittinglarni hosil bo‟lish potentsiali – passiv holatni buzilishini ifodalaydigan eng kichik kuchlanish, bu 
kuchlanishdan boshlab pitinglar o‟sib boradi.  

---

128 
 
davomida  1,1V  da,  texnik  suyuq  shishaning  suvli  eritmasida  hosil  bo'lgan 
qoplamaning  10V  da,  natriy  geksametafosfatning  suvli  eritmasida  esa  13,3V 
hodisasi  qoplamaning  elektr  qarshiligi  teshib  o‟tiladi.
 
Umumiy  holda,  elektr 
qarshiligini  teshib  o‟tish  hodisaning  qiymati  va  kinetikasi  xlor  ionlarining 
kontsentratsiyasi,  harorat,  potentsialning  o‟sish    tezligi,  tuzilishi,  tarkibi,  qalinligi 
va  himoya  qoplamasining  nuqsonlari    bilan  belgilanadi.
 
Galogenlarning 
eritmalarida  elektr  qarshiligini  teshib  o‟tish  asosan  nuqsonlar  (yoriqlar,  elektr 
o'tkazuvchanligi oshgan joylar va boshqalar) da uchraydi. 
 6.8 va 6.9 rasmlarda anod-uchqun qoplamali  АМцМ markali qotishmaning 
va  Ст3  markali  po'latning  juftlangan  galvanik  korroziya  oqimlari  to'g'risidagi 
ma'lumotlar  ko'rsatilgan.  Ko‟rinib  turibdiki,  suyuq  shisha    eritmalarida  olingan 
qoplamalar  (6.8-rasm)  faqat  bir  necha  soatga  galvanik  korroziyani  kamaytiradi. 
Natriy  geksametafosfatning  suvli  eritmasida  olingan  qoplamalar  qotishmani 
samaraliroq  himoya  qiladi.  Bu  holda,  30  ...  40  soatdan  keyin  galvanik  korroziya 
tokning qiymati himoyalanmagan metallarga etadi (6.9-rasm). 
Qoplamalarning 
eyilishga 
chidamliligini 
toretsli 
ishqalanishni 
modellashtiradigan    qurilmada  baholandi.
 
Qoplama  namuna  bilan  birga  1  sm 
uzunlikdagi  qadamda  30,7  min
-1
  takrorlikda  ilgarilanma-qaytma  harakatlangan,
 
toretsli  yuklama  0,23…1,0  kg    oraliqda  o‟zgarib  turgan.
 
Qoplamaning  emirilish 
davri  elektr  qarshilikni  keskin  tushib  ketishiga  qarab  aniqlangan,  buning  uchun 
qarshilikni  o'lchash  rejimida  ishlaydigan  voltmetr  oksidli  qoplama  va 
harakatlanuvchi namuna orasida yoqiladi (6.10-rasm). 
 
 
 
6.7-rasm.  Oksid  qoplamali  АМцМ  markali  namunalarning  anodli  polarizatsiyasi 
3% NaCl eritmadagi potentsiometrik egri chiziqlari:      
1  -  buraning  suvli  eritmasida;    2  -  suyuq  shishaning  suvli  eritmasida;  3  -  natriy 
geksametafosfatning suvli eritmasida. 
 
Qoplamaning emirilish ko‟rsatkichi quyidagi formula bilan baholandi