O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

L.I.Smennikova.
Bunday yondashuvni 
O.Shpengler, 
qandaydir ma’noda 
A.Toynbi 
ham ilgari 
surdilar. Shu bilan birga umumjahon tarixi inkor qilinadi: u local sivilizatsiyalar 
taraqqiyotining 
yopiq 
jarayonlarining 
konglameratiga 
aylanadi. 
Insoniyat 
taraqqiyotning yagona birlik sifatida umumtarixiy ritmlari doirasida ulaming 
dinamikasining o'zaro ta’siri uloqtirib tashlanadi. Tarixni XX asr oxirida shunday 
tushunishni o'zi ajablanarli, qachonki yeming barcha xalqlarining tarixiy taqdirining 
umumiyligi yaqqol ko'rindi.
Lokal sivilizatsiyalar umumiy taqdir bilan bog'langan umumtarixiy 
progressning ritmida sinadigan va aks etadigan ba'zida uning epitsentrida, ba'zida 
undan uzoqlashadigan alohida mamlakatlar, mamlakatlar guruhi, etnoslaming 
iqtisodiy - geografik, diniy, etnik, madaniy - tarixiy o'ziga xosliklarmi ifodalaydi. 
Har bir lokal sivilizatsiya o'zining husnixati, jahon sivilizatsiyalari ritmi bilan u yoki 
bu darajada sinxron bo'lgan o'z ritmiga ega. A. Toynbi local sivilizatsiyalar 
to'g'risida o'zining (1934-1961 yillarda yozgan) “A study of History” ("Tarixni 
tushunish”- “Постыжение истории” rus tilida) asarida to'la tavsif beradi.
Oxirgi ming yillikdagi insoniyat tuzilmasini tadqiq qilib, 
A.Toynbi 
besh 
hayot sivilizatsiyasini aniqladi:
1. G'arb xristianlari birlashgan, g'arb jamiyati;
2. Janubi - sharqiy Yevropa va Rossiyada joylashgan pravoslav - xristian yoki 
Vizantiya jamiyati;
3. Shimoliy Afrika va O'rta Sharqdan Buyuk Xitoy devorigacha bo'lgan islom 
jamiyati;
4. Tropik va subkontinental Hindistonda - hinduizmjamiyati;
5. Janubi - Sharqiy Osiyoning subtropik va mo'tadil tomonlaridagi uzoq Sharq 
jamiyati;
Bu jamiyatlarning oldingi tarixini o'rganish 
Toynbining 
bu uchinchi avlod 
sivilizatsiyalar, ularning har biriga birinchi va ikkinchi avlod o'tgan degan xulosaga 
keldi. Hammasi bo'lib dunyoning madaniy xaritasida 37 sivilizatsiya kiritilib, ulardan