O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Tayanch iboralar: 
“Iqtisodiy sikllar”, fundamental, Yozef Shumpeter, siklik 
dinamika, Karl Yaspers, “Tarixning ibtidosi va uning maqsadi”, “Tayanch vaqt”, 
fransuz tarix maktabi “annallari”, Mark Blok va Lyusen Fevr, Feman Brodelning, 
“Moddiy sivilizatsiya, iqtisodiyot va kapitalizm. XV-XVIII asrlar”, 
“Dunyo” tarixi- 
bu kortej, 
I.M.Dyakonov “Tarix yo'llari eng qadimgi 
odamdan bizni 
kunlarimizgacha”, ‘Tarixni tugashi”, Frensis Fukuyama.
Savol va topshiriqlar
1. Tarix fanlari taraqqiyoti va shakilanishini asosiy bosqichlarini ayting?
2. Tarixiy sikllar tadqiqotiga qaysi olimlar asosiy hissa qo'shdilar?
3. Tarix falsafasi rivojlanishiga Sharq olimlari, jumladan Al-Beruniy qanday hissa 
qo'shdi?
4. Tarix fanlarining tizimini taraqqiyoti uchun Tarix falsafasining ahamiyatini 
ochib bering?
5. Tarix fanlari piramidasini tavsiflang.
Sivilizatsiyalar: Tushuncha va tuziUsh
“Sivilizatsiya” atamasini bundan 2-3 ming yil oldin fransuz marifatparvarlari 
erkinlik, adolat huquqiy tuzum surgan fuqarolik jamiyatini belgilash uchun kiritilgan 
edi. Oradan qisqa vaqt o'tmay bu tushunchada turli talqin qilina boshlandi. 
Amerikalik antropolog 
L.Mordan 
va 
F. Engels 
sivilizatsiyani yowoyilik va 
varvarlikdan keyin kirgan insoniyat jamiyatining taraqqiyoti sifatida belgiladilar. Bu 
bosqichda ijtimoiy tuzum tartibga solingani, sinflar, davlat xususiy mulkni paydo 
bo'lishi bilan tavsiflanadi. 
O.Shpengler 
esa bu atamani salbiy ma’noda ishlatib, 
madaniy - tarixiy bazani so'nish bazasini tushundi. 
A.Toynbi 
lokal sivilizatsiyalami
~ и ~

---

turli xil madaniy - taixiy tuzumlar sifatida qarab, ulami evolyutsiya tipidagi dinamik 
tuzilma deb qaradi. Olim 
Y.B.Yakovets 
bu atamani diniy va lokal sivilizatsiyalari 
tushunchalarida beradi. Jahon sivilizatsiyasi -insoniyat tarixida ishlab chiqarishning 
texnologik va iqtisodiy usullari, siyosiy va ijtimoiy munosabatlarning qurilishi, 
ma’naviy qayta ishlab chiqarish taraqqiyoti darajasi, insonning ko'nikma va 
manfaatlari, 
bilimlari, 
qobiliyatlari, 
ehtiyojlarining ma’lum darajasi bilan 
tavsiflanadigan bosqichdir; mohiyat jihatdan yuqori uzoq muddatli (ko'p asrli) tarixiy 
sikl to'g’risida so'z boradi. Jahon sivilizatsiyalarini almashinuvi insoniyatning o'zini 
rivojlanishi, tarixiy progressing olg’a harakatini ifodalaydi. Ba’zi tarixchilar “Jahon 
sivilizatsiyasi” tushunchasini o'zini huquqiyligini inkor qiladilar. Insoniyat jamiyati 
o'zi bir xil emas, umumplanetar yondashuv asosida uning tarixini tushunish muinkin 
emas, yagona jahon sivilizatsiyasi konsepsiyasi taraqqiyotning ko'p variantliligini 
inkor qiladi... Uning bayrog’i ostida yana unifikatsiya qilingan taraqqiyot g’oyasi 
taklif qilinadi” deydi