O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Mark
Blok 
va 
Lyusen Fevr 
boshchilik qildilar. Ular miqdoriy tarix, demografik statistika va 
narxlami siklik dinamikasini statistik tadqiqotiga jiddiy e’tibor berdilar. Bu tadqiqot 
yirik tarixiy voqealami siklik oziq-ovqat tushkunliklari, davriy demografik 
turg’unliklar bilan o'zaro bog’liqligini ochdi, Yevropa iqtisodiy konyukturasining 
sikllaming har xil turlari ko'p asrli yoki yuz yillik, yarim asrlik, o'n yillik va yillik va 
yil davomida mavsumiy tebranishlarini aniqlashga yordam berdi. Bu tarixiy 
jarayonning qonuniyatlarini o'rganish uchun fanlararo tadqiqotlami rivojlantirish 
uchun muhim omil bo'ldi.
Bu tadqiqotlaming eng mahsuldor yo'nalishi urushdan keyingi davrdagi yirik 
fransuz tarixchisi 
Fernan 
Brodelning va asosan uning 
“Moddiv siviUzatsiva.
iqtisodivot va kapitalizm. XV-XVIIJ asrlar”
nomli uch jildli asari bilan bog’liq.

---

Brodel tarixiy jarayonni keng qamrovli jihatdan ко rib chiqib yer sharining aholi 
joylashgan qismini qamrab olgan. Jahon 
iqtisodiyotini qaysiki ichki aloqalar va 
ayirboshlash ma’Ium bir organik birlik tus beradigan iqtisodiyot dunyosining yer 
sharini iqtisodiy mustaqil qismini belgiiaydi, bu bizni jahon va lokal sivilizatsiyalami 
tushunishimizga javob beradi. Iqtisodiyot dunyosi aniq belgilangan kenglikka ega, 
uning markazida qutb-yirik shahar turadi, atrofida yaqin va uzoq periferiya, shunday 
qilib iqtisodiyot dunyosining kengligi har xil darajadagi boylik, potensiallar har xilligi 
toifalangan xususiy iqtlsodiyotlar yig’indisi sifatida chiqadi, ulaming vositasida barcha 
yig’indining faoliyati ta’minlanadi.
“Dunyo” tarixi-bu kortej, yurish, ishlab chiqarish usullarining yonma-yon yashashi, 
qaysiki biz birin-ketin tarixni davrlari bilan aloqada qarab chiqishiga o'rganib 
qolganmiz, aslida esa ishlab chiqarishning bu usullari bir-biri bilan chulg’angan. Eng 
ilg’orlari eng qoloqlariga qaram bo'ladi va aksincha; taraqqiyot-bu zaif taraqqiyotning 
boshqa tomonidir. Tarixiy progress to’lqini tarzida nafaqat kenglikda yoyiladi, balki 
vaqt bo'yicha ritmlar, iqtisodiyot, siyosat va demografiyani, o'z-o'zini anglash va 
jamoa tafakkurini, jinoyatchilik, bir-birini almashtiradigan ba’diiy maktablar, adabiy 
oqimlar va modani qamrab oladigan konyuktura ritmlarini shakllantiradi. Mavsumiy 
tebranishlar bilan bir qatorda turli uzunlikda bo'lgan sikliar kuzatiladi: uch-to'rt yillik 
sikllar; 6-8 yil uzunlikdagi sikliar yoki 10-12 uzunlikdagi davomiyligidagi o'n yilliklar 
oralig’i sikllari; 150-300 yil davomiyligidagi asriy an’ana. Brodelning tarixning 
chuqurlikdagi to'lqinlari qisqarish an’anasiga ega degan tushunchasi muhim 
ahamiyatga ega. (9.t.3.cl4, 18,65, 67, 72,73)
Insoniyatning siklik taraqqiyotining tarixiy qonuniyatlarga qiziqish XX asming 
so'ngi choragida, tarixiy dinamikaning trayektoriyasida tub burilish nuqtasida, yalpi 
umumiy tushkunlik arafasida yana kuchaydi. XX asming 70-yillari boshlarida 
tarqalgan yalpi iqtisodiy va ekologik tushkunliklami chuqur sabablarini izlash davri 
kirdi. Jamiyatshunoslar