|
1.1 Sutning fizik-kimyoviy xossalari. Sutning asosiy fizik-kimyoviy xossalariga zichligi, yopishqoqligi, osmatik bosimi, muzlash va qaynash harorati, elektr o’tkazuvchanligi, umumiy nordonligi hamda ko’rsatkichlari kiradi. Sutning zichligi - 20°C haroratda ma‘lum hajmdagi sut massasining 4°C haroratdagi shu hajmdagi suv massasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalikdir. Sutning zichligi uning tarkibidagi quruq moddalarga bog’liq. Sutga suv qo'shilganda ularning zichligi kamayadi, sut yog'sizlantirilganda esa zichligi ortadi. Sigir sutining zichligi 1,027 dan 1,032 g/sm3 gacha oraliqda bo`lib, o’rtacha 1,029— 1,030 g/sm3 ni tashkil etadi. Sutning zichligini aniqlash orqali unga suv qo’shilgan yoki qo’shilmaganligi tog`risida xulosa qilish mumkin. Sutning yopishqoqligi 20°C haroratda o’rtacha 1,75 santipuazani tashkil etib, bu ko'rsatkich oqsillarning miqdori va holatiga bog'liq bo’ladi. Sutning yopishqoqligi 60 -65°C haroratgacha qizdirilganda kamayadi, bundan yuqori haroratda yopishqoqligi ortadi. Sutning osmatik bosimi qonning osmatik bosimidan deyarli farq qilmaydi. Sutning osmatik bosimiga, asosan, sut shakari va ma‘danli tuzlar ta‘sir ko’rsatib, uning miqdori 0,66 MPa ni tashkil etadi. Sutning osmatik bosimi oshishi, muzlash haroratining pasayishiga olib keladi. S igir sutining o’rtacha muzlash harorati 0,55°C ni tashkil etadi. Sutning tarkibida qand va tuzlar bo’lganligi uchun qaynash harorati toza suvning qaynash haroratidan bir oz yuqori bo’lib, 100,2°C ni tashkil etadi. Sut elektr tokini o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Sut tarkibidagi mavjud moddalar har xil elektr zaryadiga ega bo’lganligi sababli ularning har biri elektr o'tkazuvchanlikda ishtirok etadi. Bundan faqat sut shakari mustasnodir, chunki qand moddalari elekt- roneytral moddalar hisoblanadi. Sutning unnimiy nordonligi (gradus) Tempraturalarda (°T) ifodalanib, 100 ml sut tarkibida kislotalilik xususiyatiga ega bo'lgan moddalarni neytrallash uchun zarur boladigan 0,1 normalli ishqor eritmasining miqdoriga aytiladi. Yangi sog'ib olingan sutning nordon ligi 16-18°T ni tashkil qiladi. Sutga nordonlilik xususiyatini beradigan moddalarga tuzlar, oqsillar, karbonat angidrid gazi, sutda bo'ladigan kam miqdordagi limon kislotasi kiradi. Sut saqlanganda sut kislotasi bakteriyalari va boshqa mikroorganizmlar ta‘ sirida sut qandi bijg’iydi, natijada sutning nordonligi ortadi. Sutning nordonligi uning yangi yoki eskiligidan dalolat beradi. Sutning nordonligi to’g’risida kengroq xulosaga ega bo`lish uchun ko’rsatkichi (faol nordonligi) ham aniqlanadi. Sutning faol nordonligi vodorod ionlari konsentratsiyasining teskari ishorada olingan lagorifmidir. Endi sog’ib olingan va yangi sutning ko’rsatkichi 6,47 - 6,67 oralig’ida bo’ladi. Bunday nordonlilik bakteriyalarning rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratadi. Shu sababli sut tez buziluvchan mahsulot hisoblanadi. Sut zavodlarida sutga ishlov berish. Sut mahsulotlarining sifati va ozuqaviy qiymati dastlabki xomashyoning sifatiga bog’liqdir. Sut zavodlariga keltirilgan mahsulotning sifat ko’rsatkichlari aniqlanib, so’ngra qabul qilinadi. Bunda uning organoleptik ko'rsatkichlari, yog'liligi, nordonliligi, mexanik ifloslanganlik darajasi hamda harorati tekshiriiadi. Tekshirish natijalari boyicha sut 1- va 2-navlarga ajratiladi. Birinchi navli sut toza, nordonligi 16-18°T dan, harorati esa 10°C dan oshmasligi kerak. Ikkinchi navli sutda esa nordonlilik 20°T dan ortiq bo`lmasligi ko’rsatilgan. Neft mahsulotlari, piyoz, sarimsoq ta‘mi va hidiga ega bo’lgan, shuningdek, kasal mollarning suti qayta ishlash uchun qabul qilinmaydi. Sut sifati bo'yicha qabul qilingandan keyin, ularga quyidagi jarayonlar bo’yicha ishlov beriladi: Sutni suzish va me’yorlashtirish. Sut zavodlariga keltirilgan sut, albatta, mexanik aralashmalardan tozalanishi kerak. Buning uchun sut avval 35-45°C gacha qizdirilib, keyin maxsus filtrlardan o’tkaziladi. Sutni mexanik aralashmalardan yaxshi tozalash maqsadida ularga markazdan qochma kuch yordamida ham ishlov berish mumkin. So’ngra tozalangan sut qanday yog`lilikdagi pasterizatsiya qilingan sut yoki achitilgan sut mahsulotlari olinishiga qarab yog' ko’rsatkichi bo’yicha me‘yorlashtiriladi. Sutni gomogenizatsiyalash. Sutni saqlaganda yuza qismida yog' qatlami hosil bo’lib qolmasligi, ya‘ni yog' emulsiyasining dispersligini oshirish uchun gomogenizatsiyalanadi. Buning uchun maxsus qurilmalar-gomogenizatorlardan foydalaniladi. Bunda sut gomogenizatorlar devoridagi mayda-mayda teshikchalardan yuqori bosim ostida o'tkaziladi. Natijada, sutdagi yog` sharchalari teshikchalardan bir necha mayda zarrachalarga bo'lingan holga o’tib bir xil gomogen massani hosil qiladi. Bunday sutlar saqlanganda sut yuzasida yog' qatlamlari to'planmaydi va ulardagi yog' organizmda tez hazm bo'ladi. Sutga issiqlik bilan ishlov berish. Sutga issiqlik bilan ishlov berilganda vegetativ shakldagi bakteriyalar, xususan, zararli mikroorganizmlar o’ladi. Sut orqali inson organizmiga kasallik haqiruvchi bakteriya va mikroorganizmlar yuqishining oldini olish uchun ham sutga, albatta, issiqlik ishlovi beriladi. Sutga issiqlik bilan ishlov berish qays i haroratda olib borilishiga qarab ikki xil bo'ladi: pasterizatsiyalash va„ sterilizatsiyalash. Sutni pasterizatsiya qilishdan maqsad sutning ozuqaviy va biologik qiymatini saqlagan holda butun vegetativ bakteriyalar va zararli mikroorganizmlarni o'ldirshidagi haroratdir. Pasterizasiyalash sut mahsulotlarining saqlash muddatini uzaytirish bilan bir qatorda sut mahsulotlari ishlab chiqarishda maxsus qo'shiladigan sut kislotasi bakteriyalarining rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratadi. Pasterizatsiyalash uzoq, qisqa va juda qisqa muddatli bo'lishi mumkin. Uzoq muddatli pasterizatsiyalashda sut 63-65°C da 30 daqiqa, qisqa muddatlida 72-76°C da 15-20 daqiqa, juda qisqa muddatlida 85°C va undan yuqori haroratda 1-2 daqiqa davomida qizdiriladi. Savdo tarmoqlariga ichish uchun chiqarilayotgan sutlar qisqa muddatli pasterizatsiyalanadi. Sterilizatsiyalash sutga 100°C dan yuqori haroratda issiqlik bilan ishlov berishdan iboratdir. Sterilizatsiyalash natijasida mikroorganizmlarning nafaqat vegetativ shakllari, balk I ularning sporalari ham qirilib ketadi. Sterilizatsiyalashning uzluksiz va uzlukli usullari mavjuddir. Uzluksiz usulda sterilizatsiyalash maxsus qurilmalarda 135-I50’C da 2-4 daqiqa davomida olib boriladi. Uzlukli usulda esa sut butilkalarda 104 0 C da 45 soniya, I20°C da esa 20 soniya -Sterilizatsiya qilingan sutlarning nordonligi 20°T darr ortiq bo'lmasligi kerak. Bu sutlarning kafolatlangan saqlanish muddati 20°C' dan ortiq bo'lmagan haroratda 10 kundan iboratdir. Shundan so'ng issiqlik bilan ishlov berilgan sutlar sovitiladi va qadoqlanib sotish uchun jo'natiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
