O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limvazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti qo‘lyozma huquqi asosida uo`K

Metrologik stansiyalar
Oylar
II	III	IIII	IIV	VV	VVI	VVII	VVIII	IIX	XX	XXI	XXII
Qoraqalpo- g’iston	2202	2295	4466	6611	7768	7787	7772	6672	5512	3397	2244	1184
Toshkent	2223	3302	4488	5584	7728	7745	7733	6647	4497	3367	2263	1149
Farg’ona	1193	2263	4439	5560	6688	7700	6686	6604	4461	3340	2216	1174
Samarqand	2274	3344	5533	6626	7744	7723	7739	6656	5507	4404	2283	2235

1.7-rasm. O’zbekiston hududida quyoshdan olinadigan solishtirma quyosh energiyasi qiymatlari [16].

Yuqoriga bayon qilganimizdek, muqobil enegiya manbalarining eng maqbuli va hammaga taluqlisi bu quyosh energiyasidir. Respublikamiz sarhadlariga tushadigan quyosh energiyasining bir yillik miqdori tahminan 130 trillion tonna toshko’mirni yoqqanda ajralib chiqadigan energiyaga teng. Bu esa mamlakatimizda ishlatiladigan jami energiyadan ancha ko’p.

Germaniyaning “Intec-COPA, GEONET” va “O‘zbekenerego” AJ kompaniyalari hamkorligida O‘zbekiston hududida shamol energiyasi salohiyatini baholash va shamol xaritasini tuzish bo‘yicha tadqiqotlar olib borildi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra shamol energiyasining yalpi salohiyati yiliga 520 GVt ni tashkil qilar ekan. Bu esa taxminan yiliga 1,7 trillion kVtsoat elektr energiya olish imkonini beradi. Texnik salohiyati esa taxminan 10 GVt ni tashkil qiladi [17]. Qoraqalpog’iston, Navoiy va Buxoro hududlarida shamol energiyasidan foydalanish boshqa hududlarga qaraganda samaraliroq ekan. Shamol tezligi turli balandliklarada turlicha bo’ladi. Shamol o’rtacha tezligi havo oqimining zichligi, harorat, bosim va boshqa parametrlarga bog’liq ravishda o’zgarib turadi.

1.8-rasm. O’zbekiston hududidda shamol energiyasi salohiyati keltirilgan xarita.

O‘zbekiston gidroenergetika resurslariga boy mamlakat hisoblanadi. O’zbekistonning yalpi gidroenergetika resurslari 9,2 mln. t.n.e tengligi aniqlangan. Bu borada respublikamizda o‘zlashtirilishi mumkin bo‘lgan gidroenergetika resurslari yiliga 27,4 milliard kWt/soat elektroenergiya ishlab chiqarish hajmiga teng. Shu bilan birga, hozirda mamlakatimiz gidroenergetika salohiyatining atigi 6,5 milliard kWt/soati yoki 23,7 foizi o‘zlashtirilgan, xolos [18].

Hozirgi kunda O’zbekistonda 36 ta gidroelektr stansiyalari mavjud bo’lib, ulardan 28 tasi “O’zbekenergo” tarkibiga kirsa 8 tasi esa qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi tasarrufidagi «O‘zsuvenergo» birlashmasi tasarrufidadir. Bu stansiyalar yiliga o’rtacha 6,5 mlrd. kWt soat, elektr energiya beradi [19].
1.3-jadval
O’zbekiston mavjud katta quvvatli gidroelektr stansiyalari keltirilgan ma’lumotlar

	GES nomlari	O’rnatilgan quvvati (MVt)	Suv bosimi (m)	Suv sarfi m^3/soat
1	Chorvoq	620,5	180	149
2	Xodjikent	165	34	183,6
3	To’yamo’yin	150	25	180
4	Andijon	140	30	69,5
5	Farhod	126	35,5	68,5
6	G’azalkent	120	28,25	45

Biomassa: O'zining yirik qishloq xo'jaligi tarmog'i tufayli O'zbekiston biomassa energiya ishlab chiqarishning ulkan salohiyatiga ega. Mamlakatda biomassaning asosiy manbai paxta poyasi va qishloq xo’jalik hayvonlarning go’nglari hisoblanadi. Bu manbalar asosida konservativ yonish jarayonini qo'llash orqali qishloq joylarida pishirish va isitish uchun sarflanadi. Biomassaning texnik salohiyati yiliga 1496 GVt·soat energiya olish imkonini beradi.

1.9-rasm. O’zbekiston hududida qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish xaritasi.


Bob bo’yicha xulosalar:
1. Jahonda qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish ekologik muammolarni barqarorlashtirish, energiya resurslarini tejash, iqtisodiy va ijtimoiy sohalarni rivojlantirishdagi muhim strategik yo’nalishlaridan biri ekanligini ko’rsatdi.
2. Respublikamiz hududlarida qoyosh energiyasi resurslari salohiyati mavjudligi, ushbu hududlarda olib borilgan tadqiqotlar tahlilari asosida quyosh energetik qurilmalaridan foydalanish imkoniyatlari kengroq ekanligini ko’rsatdi.
3. Buxoro viloyati chekka hududlarida quyosh batareyalaridan foydalanib, kichik quvvatli elektr energiyasi iste’molchilarini uzluksiz va ishonchli elektr energiya bilan ta’minlash imkoniyati mavjud ekanligini ko’rsatdi.
II. BOB. QUYOSH ENERGIYASIDAN FOYDALANISH IMKONIYATLARI.


2.1 Quyosh batareyalardan foydalanish imkoniyatlari.
Quyosh fotoenergetikasi - bu Quyosh optik nurlanish energiyasini elektr energiyasiga aylantirib, iste’molchilarni elektr energiyasi bilan ta’minlab beruvchi noan’anaviy va qayta tiklanuvchi energiya turlaridan biri hisoblanadi. Quyosh fotoenergetikasida ishlatiladigan asosiy xom ashyo materiali - bu yarimo'tkazgich monokristal yoki polikristall kremniy hisoblanadi. Kremniy elementi Yer sharoitida birikma holatida uchraydi. U ma’lum bir texnologiyalar yordamida ajratib olinadi. Hosil bolgan kremniy xom ashyo materialidan Quyosh elementlari va ularning tuzilmalari tayyorlanadi. Kremniy asosida tayyorlanadigan Quyosh elementlari uchun quyidagi texnologik bosqichlar amalga oshiriladi:

• 
  Kremniyga mexanik ishlov berish (kesish, tekislash, silliqlash);
  
• 
  Kimyoviy ishlov berish (keraksiz qatlamlarni kimyoviy yediruvchilar yordamida olib tashlash, mikro va nanotekisliklar hosil qilish);
  
• 
  Diffuziya (p-n o'tish hosil qilish, kirishmalar taqsimoti, termik diffuziya);
  
• 
  Kontakt hosil qilish (Quyosh elementlari yuza sohasi va orqa tomonlariga tok oqimi uchun omik kontaktlar olish);
  
• 
  Quyosh elementlarini saralash (bir xil parametrli Quyosh elementlarini ajratib olish va shu asosida Quyosh elementlaridan panellar hosil qilish);
  
• 
  Tayyor bolgan Quyosh elementlari parametrlarini nazorat qilish (parametrlarni olchash, ularning foydali ish koeffitsiyentlarini hisoblash).