Mexanik ishlov berishga qo‘yim miqdorini hisoblash. 1-QISM
Ishdan maqsad: Mexanik ishlov berishga qo‘yim miqdorini hisoblash taxlil qilish.
ISHNI BAJARISH UCHUN KERAKLI MA’LUMOTLAR.
Mashinasozlikda talab etilgan aniqlik va sifat ko‘rsatgichlariga javob beradigan detallarni tayyorlash, zagotovkadan ma’lum bir kattalikdagi metall qatlami-qo‘yimni kesuvchi asboblar yordamida kesib olib tashlash usullari yordamida amalga oshiriladi.
Shunday qilib qo‘yim-bu xomashyoga mexanik ishlov berish jaryonida talab etilgan o‘lchamlarini, ularni chetlanishlar doirasida va yuza g‘adir-budirligini ta’minlash maqsadida olib tashlandigan metall qatlami.
Detal chizmasida ko‘rsatilgan o‘lchamlarini chetlanishlariga va yuza g‘adir-budirligiga qo‘yilgan talab qancha yuqori bo‘lsa, shuncha ko‘p marta mexanik ishlov berish (texnologik o‘tishlar) kerak bo‘ladi. O‘z navbatida har bir texnologik o‘tish uchun qo‘yimlar miqdori hisoblanadi. Detal yuzasining talab etilgan tozaligini va aniqligini ta’minlash maqsadida har bir texnologik o‘tishda olib tashlangan qo‘yimlarning yig‘indisi umumiy qo‘yim miqdorini tashkil qiladi. Qo‘yimlar miqdori analitik usulda va jadvallar yordamida aniqlanadi.
Analitik usul bilan qo‘yimlar miqdori aniq hisoblanadi va bu usulda quyidagi formulalardan foydalaniladi.
a) tekis yuzalarga ishlov berishda
, (1)
bu erda:
Rz-yuzaning g‘adir-budirligi, mkm;
N-nivelir-nuqsonli qatlam kattaligi, mkm;
r-detal shaklining fazoviy chetlanishlar miqdori, mkm;
eu-bajarilayotgan o‘tishda xomashyoning dastgoh moslamasiga o‘rnatish xatoligi, mkm;
I- ishlov berishdan keyin xosil bo‘lgan detal yuzasining tartib raqami;
i-1- ishlov berishdan avvalgi detal yuzasini tartib raqami.
b) bir-biriga qarama-qarshi joylashgan (simmetrik) tekis yuzalarni parallel ishlov berishda:
(2)
v) ichki va tashqi aylanish o‘qiga ega bo‘lgan yuzalarga ishlov berishda:
(3)
g) silindrsimon detallarning yuzalarga markazlarga o‘rnatilgan holda ishlov berishda:
(4)
Mexanik ishlov berish uchun texnologik o‘tishlar bo‘yicha qo‘yimlar va chegaraviy o‘lchamlarni hisoblash ketma-ketligi [1], [3], [5] adabiyotlarda berilganligi sababli, ularning jadvaliy ma’lumotlaridan foydalangan holda ushbu ish bajariladi.
O‘LCHAMLARNI VA QUYIMLARNI ASLIY MIQDORINI HISOBLASH O‘lchamlarni hisoblashda ichki va tashqi yuzalar uchun bir-biridan bir muncha farq qilganligi tufayli uslubiy ko‘rsatmada ularni alohida ko‘rsatib o‘tamiz.
1.1. Tashqi o‘lchamlarni xisoblash (tashqi tekis va silindrik yuzalar uchun).
1.1.1. Hisob boshi sifatida detal o‘lchamining eng kichik qiymatini qabul qilinadi (detal chizmasiga asosan). Bunnig uchun detalni nominal o‘lchamida qo‘yi og‘ish chegarasini ayirib tashlanadi.
Nx1=Ndet-ei=N det min, (5)
1.1.2. Qora ishlov berishdan so‘ng hosil bo‘lgan o‘lchamni aniqlash uchun, hisob boshi o‘lchamiga toza ishlov berishda olib tashlanishi kerak bo‘lgan quyimni minimal qiymatini qo‘shamiz:
(6)
1.1.3. Xuddi shunday qilib har bir texnologik o‘tish uchun o‘lchamlar hisoblanadi va oxiri zagotovka o‘lchami aniqlanadi.
(7)
Bu ko‘rinishdagi hisob texnologik o‘tishlar soni ikki va undan ortiq bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi.
1.1.4.Topilgan o‘lchamlarni kattaliklarini yaxlitlashda o‘lcham quyimini kattaligi butun sondan keyin qancha raqamdan iborat bo‘lsa shuncha raqamgacha yaxlitlanadi.
1.1.5. O‘lchamlarni maksimal qiymatlarini aniqlash yaxlitlangan minimal qiymatga shu o‘lchamni qo‘yimini qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi.
(8)
1.1.6. Quyimlarni minimal qiymatlarini asl miqdorini xisoblash uchun minimal o‘lchamlarni minimal qiymatlari o‘zaro bir-birlaridan ayrib tashlanadi.
(9)
Ularni maksimal miqdorlari esa maksimal o‘lchamlar farqi kabi aniqlanadi:
(10)
1.1.7.Quyimlarni umumiy miqdori ularni asl minimal va maksimal qiymatlari yig‘indisiga teng qilib olinadi.
(11)
1.1.8.Bajarilgan hisoblarni to‘g‘riligi quyidagicha tekshiriladi:
(12)
Agar (12) shart bajarilmasa u holda xisobni qaytadan ko‘rib chiqish kerak bo‘ladi.
1.2. Ichki yuzalar o‘lchamlarini aniqlash (teshiklar,shponka uyalari va shu kabilar uchun).
1.2.1. Bu holatda xisob boshi sifatida detal o‘lchamining (chizmada keltirilgan) maksimal qiymati qabul qilinadi.
(13)
1.2.2. Xuddi avvalgi 1.1.bandga o‘xshab texnologik o‘tishlararo o‘lchamni xisoblanadi, bu erda detalni maksimal o‘lchamidan minimal qo‘yim miqdori ayirib tashlanadi:
(14)
1.2.3. SHunga o‘xshab barcha texnologik o‘tishlar o‘lchamlari aniqlanadi.
(15)
1.2.4. Texnologik o‘tishlararo o‘lchamlarni yaxlitlash xuddi 4.1.4. banddagidek amalga oshiriladi.
1.2.5. Texnologik o‘tishlararo o‘lchamlarni minimal miqdorlari maksimal o‘lchamlardan ularni quyimlarini ayirib tashlash yo‘li bilan topiladi.
(16)
1.2.6. Qo‘yimlarni minimal va maksimal qiymatlarini asl miqdorlarini aniqlanadi:
(17)
Maksimal miqdorlar esa:
(18)
1.2.7., 1.2.8.bandlarni bajarish 1.1.7. va 1.1.8.bandlarga to‘la mos keladi hamda (17), (18) formulalar yordamida bajariladi.
