O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limvazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti qo‘lyozma huquqi asosida uo`K

3.1-rasm. Buxoro viloyati iqlim haroratining yillik o’rtacha
ko’rsatgichlari (2020 yil).



3.2-rasm. Buxoro viloyatida quyosh batareyalaridan olinadigan kunlik solishtirma energiya ko’rsatgichlari (2020 yil).



3.3 –rasm. O’zbekistonda gorizontal yuzaga tushuvchi yig’indi quyosh radiatsiyasining miqdorlari keltirilgan xarita.

Olib borilgan nazariy va amaliy tadqiqot natijalariga ko’ra Buxoro viloyatining quyosh energiyasining yalpi (nazariy) solishtirma energiyasi yiliga 1750-1800 kWsoat/m² ga tengli hamda mintaqada o’rtacha yiliga 4,72 kWsoat/m²/kun energiya olish imkoni mavjud ekanligi aniqlandi. Foydali ish koeffitsienti 12 % bo’lgan quyosh panellaridan Buxoro viloyati hududlarida foydalanganimizda texnik salohiyat yiliga 3,5 TWh/yil ga tengligi baholandi.

3.2 Matlab amaliy paketining imkoniyatlari.

Zamonaviy kopyuter matematikasi matematik hisoblarni avtomatlashtirish uchun Eureka, Gauss, Derive, Mathcad, Mathematica, Maple va boshqa dasturiy tizimlar va dasturlarning to’plamlarini taklif qiladi. Ular orasida MATLAB imkoniyatlari va mahsuldorligi yuqoridagi bilan ajralib turadi [29].

MATLAB vaqt sinovidan o’tgan matematik hisoblarni avtomatlashtirish tizimlaridan biridir. U matrisaviy amallarni qo’llashga asoslangan. Bu narsa tizimning nomi MATrix LABoratory matrisaviy labaratoriyada o’z aksini topgan.
Matrisalar murakkab matematik hisoblarda, jumladan chiziqli algebra masalalarini yechishda va dinamik tizimlar hamda obektlarni modellashda keng qo’llaniladi. Ular dinamik tizimlar va obektlarni modellashda keng qo’llaniladi. Ular dinamik tizimlar va obektlarning holat tenglamalarini avtomatik ravishda tuzish va yechishning asosi bo’lib hisoblanadi. Bunga MATLABning kengaytmasi Simulink misol bo’lishi mumkin.
Lekin hozirgi vaqtda MATLAB ixtisoslashtirilgan matrisaviy tizim chegaralaridan chiqib, universal integrallashgan kompyuterda modellash tizimiga aylandi. “Integrallashgan” so’zi bu tizimda qulay ifodalar va izohlar tahrirchisi hisoblagich grafik dasturiy prosessor va boshqalar o’zaro birlashtirilganligini bildiradi. Umuman olganda MATLAB matematikaning rivojlanishi davomida to’plangan matematik hisoblashlar bo’yicha tajribani o’zida mujasamlashtirgan va uni grafik vizuallash va animasiya vositalari bilan uyg’unlashtirilgan.
MATLAB tizimi fan va texnikaning eng yangi yo’nalishlari bo’yicha ham juda kuchli operatsion muhit bo’lib xizmat qila oladi va natijalarni yuqori darajada vizuallashtirish imkoniyatlariga egaligi bilan xarakterlanadi.
MATLAB tizimidan hozirgi vaqtda Yevropa, AQSH, Yaponiya davlatlarida aksariyat mutaxasislar foydalaniladi va u ko’pchilik operatsion tizimlarda, jumladan GNU/Linux, Mac OS, Solaris, Microsoft Windows va boshqalarda ishlaydi.
MATLAB dasturlash tili sifatida 70-yillar so’ngida Nuyu-Meksiko Universitetdagi kompyuter fanlari fakulteti (computer science department at the University of New Mexiko) dekani Klivom Mouler (Cleve Moler) tomonidan ishlab chiqilgan. Ishlanmaning maqsadi talabalarga Linpacs va EISPACK dasturining biblotekalaridan Fortranni o’rganmasdan ham foydalanish imkoniyatini berish bo’lgan. Tez orada yangi dasturlash tikli boshqa universitetlarda keng tarqaladi va amaliy matematika sohasida ishlovchi olimlar tomonidan kata qiziqish bilan kutib olinadi. Injener Djon Littl(John Little), Kliva Moulera, Ctivim Bangert bilan birgalikda 1984 –yilda MATLAB tizimini rivojlantirish uchun The MathWorks kompaniyasini tashkil qiladilar. Boshlanishda MATLAB boshqarish tizimlarini loyihalash uchun mo’ljallangan edi, u tezlik bilan boshqa ilmiy va injenerlik sohalarida ham mashhur bo’ldi. Undan ta’lim tizimida ham, xususan chiziqli algebra va sonli usullarni o’qitishda keng foydalana boshlandi [30].
Hozirgi vaqtda MATLAB ilmiy-texnikaviy hisoblashlar uchun eng mukkamal dasturlash tizimidir. MATLAB tizimini uni ishlab chiqqan firma hujjatlari asosida o’rganish boshlovchi-foydalanuvchidangina emas, balki kompyuterda hisoblash bo’yicha mutaxassisdan ham juda ko’p vaqt va mehnat talab qiladi. Bundan tashqari hujjatlar ingliz tilida va katta hajmdagi axborot formal tarzda qabul qilingan.
Matlab yuqori unumdorlikka ega bo’lgan texnik hisoblashlar tilidir. Undan matematik hisoblashlar modellash algaritimlarini yaratish ma’lumotlarni tahlil tadqiq qilish hamda vizuallashtirish, ilmiy va injenerlik grafikasi, ilovalarni loyihalash va boshqalarda foydalanish mumkin. MATLAB yordamida konkret masalalarni yechish boshqa skalyar dasturlash tillaridagiga (maslan, SI) nisbatan bir necha marta tez bajariladi. Sanoatda MATLAB tadqiqotlarni bajarish, ishlanmalarni tayyorlash, malumotlarni tahlil qilish uchun yuqori unumdorlikka ega bo’lgan vositadir. MATLAB tizimidagi toolboxes MATLAB funksiyalarinning batafsil kolleksiyasi bo’lib, xususiy masalalarni yechish uchun xizmat qiladi.