O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limvazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti qo‘lyozma huquqi asosida uo`K

2.2 Quyosh kollektorlarinig turlari va ulardan foydalanish.


Quyosh kollektorlari - quyosh radiatsiyasini issiqlikka aylantiradi va bu muhitni issiqqa (suv, quyosh suyuqligi yoki havo) o'tkazishadi. Keyin quyosh issiqligi suvni isitish, isitish tizimlarini zaxiralash yoki suzish havzalarini isitish uchun ishlatilishi mumkin.
Quyosh kollektori  - bu qurilma, quyosh energiyasini so'rib olish va sovutish moddasiga keyinchalik uni uzatish uchun uni issiqlikka aylantirish uchun mo'ljallangan. Klassik qurilma shisha yoki plastmassa qafasida joylashtirilgan qora metall plastinka bo'lib, uning yuzasi nurni emiradi. Ulardan bir nechta turi bor va ular turli xil bo'lishi mumkin.
Quyosh kollektorlari quyidagi turlarga bo’linadi [21]:
1. Past haroratli kollektorlar – bunday kollektorlarda 50ºC dan yuqori bo’lmagan harorat olinadi. Bular basseynlardagi suvni isitishga o’xshash yuqori temperatura talab qilinmaydigan holatlarda qo’llaniladi .
2. O’rta haroratli kollektorlar – bu suvni 50 - 80ºC gacha qizdirishi mumkin. Ko’pincha bunday kollektor yassi shisha plastinkali bo’lib, issiqlik tashuvchi sifatida suyuqlikdan iborat qurilma hisoblanadi.
3. Yuqori haroratli kollektorlar - ko’pincha parabola ko’rinishidan iborat bo’lib, ko’pincha nisbatan kattaroq tizmlarda qaysiki, elektr energiyasini yig’ib uni shahar elektr energiyasi bo’ylab taqsimlaydigan hollarda ishlaydi.

2.3-rasm. Quyosh kollektorining ishlash prinsipi.

Quyosh nuridan sanoat, qishloq xo‘jaligi va turmushda foydalanish maqsadida ko‘plab ilmiy izlanishlar olib borildi. Quyosh nuridan foydalanib ishlaydigan kichik quvvatli kondensatorlar bazasida cho‘ponlar, geologlar uchun geliosuvqaynatgichlar, ovqat pishiradigan gelioqurilma va boshqa ko‘plab maishiy ishlab chiqarish qurilmalari yaratilgan. Shunisi quvonarliki, dunyodagi eng ulkan quyosh “tandiri” O‘zbekistonda – Parkentda qurildi. Quyosh tandirining harorat quvvati 1000 kVt bo‘lib, markazida uning harorati 300S ga tengdir. Dunyodagi eng noyob quyosh qurilmalaridan biri bo‘lgan quvvat jamlovchi bu tandirda yangi ishlab chiqilgan moddalarning isiqlikka chidamliligi sinab ko‘riladi.

Quyosh energiyasidan foydalanib xonalarni isitish [22]:
Quyosh energiyasidan foydalanishning eng istiqbolli yo’nalishlaridan biri- bu xonalarni isitish. Xonalar deganda odamlar yashaydigan ishlaydigan, o’qiydigan davolanadigan, pilla qurti boqiladigan xonalar, molxona, qo’yxona, tovuqxona va hokazolarni tushunish mumkin. Dunyoning ko’p mamlakatlarida quyosh nurlaridan foydalanib xonalarni isitish yaxshi yo’lga qo’yilgan. O’zbekistonda esa hozircha bir necha bor quyosh energiyasi bilan isitiluvchi uylarning tajriba nusxalari qurilgan, lekin afsuski, bu ne’matdan foydalanish ommaviy tus olmagan. Lekin yaqin 10-15 yil ichida bu sohadagi ishlar keskin jiddiy tus olishga shubha yo’q.
Quyosh nurlari energiyasidan foydalanib xonalarni (uylarni) isitish masalasiga yondashishda ikki holatni nazarga olish kerak: birinchisi, shu maqsadda maxsus uylar qurish, ikkinchisi - mavjud uylarni isitish.
Quyosh nurlari yordamida isitiluvchi va elektr energiya bilan ta’minlanuvchi tajribaviy uylardan birining ko’ndalang kesimi quyidagi rasmda ko’rsatilgan. Unda: 1 - fotoelektr kollektori, 11 - issiqlik kollektori, 2 - yotoqxona, 3 - ovqatlanish xonasi, 4 – yerto’la, 5 - garaj. Umuman uy ikki qavat bo’lib, asosiy birinchi qavatning foydali yuzasi 132 m², ikkita yotoqxona, bitta mehmonxona, ovqatlanish xonasi va yuvinish xonasidan iborat.