O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov



Download 13,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/240
Sana12.01.2022
Hajmi13,43 Mb.
#353614
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   240
Bog'liq
donni-qayta-ishlash-texnologiyasi

 
 
 
 


89 
IV BOB. DON ZARARKUNANDALARI VA ULARGA  
QARSHI KURASH 
 
4.1. Don zararkunandalari 
 
Don  va  don  mahsulotlari  sifati  va  vaznining  saqlash  davridagi 
kamayishi  “don  zaxiralari”  zararkunandalari  deb  nomlanuvchi  tirik 
organizm vakillari ta’sirida ham yuzaga kelishi mumkin. 
Don  zararkunandalari  qadim-qadimdan  ma’lum.  Inson  qadim 
zamonlarda  ham  donni  zararkunandalardan  saqlash  maqsadida  turli 
chora-tadbirlar  qo‘llab  kelgan.  Ilk  bora  don  omborlarining  yuzaga 
kelishi  bilan  u  yerda  turli  kemiruvchilar  va  hasharotlar  to‘plana 
boshladi.  Ba’zi  turlar  uchun  bu  yangi  ekologik  muhit  maqbul  bo‘lib, 
ular  asta-sekin  faqatgina  shu  yerlarda  yashashga  va  rivojlanishga 
moslasha  bordi.  Natijada  “ombor”
 
zararkunandalarining  butun  bir 
guruhi vujudga kela boshladi. 
Ma’lumki donning sifati va miqdoriga turli zararkunandalar katta 
xavf soladi. Don zaxirasi zararkunandalariga qarshi inson, hatto ibtidoiy 
jamoa  davrida  ham  zararkunandalardan    saqlash  yo‘l-yo‘riqlarini 
qo‘llab kelgan. 
Dehqonchilikning  rivojlanishi,  xalqlar  o‘rtasida  savdo-sotiqning 
kengayishi,  zararkunandalarning  yer  shari  bo‘ylab  tarqalishiga  zamin 
bo‘ldi.  Natijada  zararkunandalarning  turli  sharoitlarga  moslashuvi 
jarayoni  ro‘y  berib,  ularning  ba’zilari    butunlay  omborxonalarda  
ko‘payib,  rivojlanishga  moslashdilar  va  amalda  tashqi  tabiatdan 
butunlay uzildi (ombor uzunburuni, xrushak, ombor kuyasi). Ba’zilari 
esa  tashqi  tabiatda  ham,  omborxonada  ham  ko‘payib,  rivojlana  oladi 
(sholi  uzun  tumshug‘i,  don  kuyasi,  fasol  donxo‘ragi,  kanalar) 
uchinchilari esa faqatgina tabiatda ko‘payib, rivojlanadi va don saqlash 
inshootlariga  yig‘ib  olingan  hosil  bilan  birga  kelib  tushadi  (no‘xat 
donxo‘ri, don to‘plami zararkunandalari va b.q). Don mahsulotlarining 
qabul qiluvchi korxonalarda bu zararkunandalar rivojlanar ekan donga 
katta  ziyon  yetkazadilar.  Ularning  faoliyati  natijasida  mahsulot 
kamayadi,  shuningdek  o‘limtiklari  g‘umbaklari  va  boshqalar  bilan 
donni ifloslantirib yuboradi, natijada xomashyo sifati pasayadi. Bundan 
tashqari, ba’zilari donda  namlik va issiqlik hosil bo‘lishining manbayi 
bo‘lib xizmat qiladi, ba’zilari esa ishlab chiqarish moslamalari, idishlar 


90 
va  boshqalarni  ishdan  chiqaradi  (kemiruvchilar)  shuningdek,  ba’zilari 
ko‘pgina yuqumli kasalliklarni tarqalishi vositasi bo‘lib xizmat qiladi. 
Bundan tashqari, zararkunandalar turli oziq-ovqat sanoati korxonalarida 
qayta ishlangan donga va unga ham katta ziyon yetkazadilar. Statistik 
ma’lumotlarga ko‘ra zararkunandalar dunyo bo‘yicha don zaxirasining 
5% ni  yo‘qolishiga olib kelar ekan. 
Donlarning zararkunandalar bilan zararlanishi ko‘pgina  omillarga 
bog‘liq.  Masalan,  don  va  don  mahsulotlarning  sifatli  saqlanishi 
geografik  mintaqaga,  o‘simlikni  yetishtirish  agrotexnikasiga,  yig‘ib-
terib  olish  uslubi  va  sharoitiga,  shuningdek  saqlash  usuli,  sharoitiga, 
saqlanadigan  mahsulot  miqdoriga,  saqlanish  muddatiga,  zararkunan-
dalarga qarshi kurashish choralariga va boshqalarga bog‘liq.   
Respublikamizda  ham  boshqa  ko‘pgina  mamlakatlar  singari  har 
yili  zararkunandalarga  qarshi  kurashish  uchun  ko‘plab  moddiy 
xarajatlar sarflanadi. Faqatgina donning holatini muntazam nazorat qilib 
borish, don zaxiralari inshootlarining takomillashtirish, zararkunandalar 
tushishining  oldini  oluvchi  hamda  ularga  qarshi  keskin  kurash  chora-
tadbirlarini  qo‘llash  orqaligina  mustahkam  himoyani  tashkil  etish 
mumkin. 
Dunyo  amaliyotida  hasharotlarning  bir  necha  yuzlab  turi,  kana-
larning  esa  o‘nlab  turi  ma’lum.  O‘zbekiston  sharoitida  bularning  bir 
qismigina  uchraydi.  Quyida  ularning  ko‘payishi  va  rivojlanishi,  don 
uyumlariga keltiradigan zararlari hamda ularga atrof-muhit sharoitining 
ta’siri tavsiflanadi.  

Download 13,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   240




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish