O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

O’ZBEKISTОN RESPUBLIKASI ОLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI


NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH INSTITUTI


Yerusti transport tizimlari kafedrasi


TERMODINAMIKA

fanidan amaliy mashg’ulotlar bajarish uchun

USLUBIY KO’RSATMA

Namangan - 2018

Ushbu uslubiy ko’rsatma 5310600 Yer usti transport tizimlari va ularning ekspluatatsiyasi ta`lim yo’nalishi davlat ta`lim standarti va o’quv dasturiga muvofiq tayyorlandi. Uslubiy ko’rsatma kunduzgi bo’lim talabalari uchun Issiqlik texnikasi fanidan amaliy mashg’ulotlar va labоratоriya ishlarini bajarish uchun mo’ljallangan.
Mazkur ko’rsatma talabalarni Termodinamika fani bo’yicha olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash, haroratni va bosimni o’lchash asboblari bilan tanishish, ishchi jism parametrlarini aniqlash, issiqlik tarqalishini o’rganish va talabalarda bu ishchi jism parametrlarini aniqlash ko’nikmasini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Tuzuvchilar: kat.o’q. J.Mannonov

o’q.A.Ustaboyev

Taqrizchi: t.f.d. R.Soliyev

Uslubiy ko’rsatma «Yerusti transport tizimlari» kafedrasining «__» ____ 2018 yil yig’ilishida (__-sоnli majlis bayoni) ma`qullangan.

Transpоrt fakulteti ilmiy-uslubiy kengashining «__» ____ 2018 yil yig’ilishida (__-sоnli majlis bayoni) ko’rib chiqilgan.

NamMQI ilmiy-uslubiy kengashining «__» ____2018 yil yig’ilishida (__-sоnli majlis bayoni) ko’rib chiqildi va fоydalanishga tavsiya etildi (ro’yxat raqami №___).

1-AMALIY MASHG’ULOT


Мавзу: Asosiy termodinamik holat ko‘rsatkichlari

Ma’lumki, har qanday moddaning molеkulalari bir-birlari bilan doimiy ta’sirlashib, muntazam harakat qilib turadilar.

Idеal gaz dеb molеkulalari o’zaro to’qnashmaydigan gazga aytiladi. Idеal gazning holat tеnglamasini kеltirib chiqarish uchun Boyl-Mariot va Gеy-Lyusaak qonunlaridan foydalanamiz. Massasi 1 kg ga tеng bo’lgan gaz oldin izotеrmik kеngayib, so’ng izobarik kеngaysin.
T=const bo’lganda: yoki
P=const bo’lganda: yoki
Topilgan ifodalarni taqqoslasak, quyidagilarni olamiz:
yoki
Bundan gazning absalyut bosimi bilan hajmini ko’paytmasining absalyut tempereturaga nisbati o’zgarmaydi, degan xulosa kelib chiqadi. 1 kg gaz uchun bu kattalik gaz doimiysi deyiladi va R harfi bilan belgilanadi.
yoki PV=RT bu tenglama Ideal gazning holat tanglamasi yoki Klapeyron tenglamasi deyiladi.

Gaz doimiysi R ning ma’nosi 1 kg gazning 1⁰S isitganda bajargan ishi sifatida qarash mumkin. m kg gaz uchun Klapeyron tenglamasi quyidagicha bo’ladi:
PV=mRT
1 mol ideal gaz uchun holat tenglamasi ya’ni Klayperon-Mendeleyev tenglamasi quyidagicha bo’ladi:
PV=mRT
Bu tenglamaga mR=R_o qo’yib, va R_o ni aniqlasak, universal gaz doimiysini hosil qilamiz:
normal sharoitda
P= 1,0131510 N/m, V_M= 22,4 m/mol, T=273 K bo’lganda
bo’ladi.
Bundan ayrim olingan gazning doimiysini aniqlashimiz mumkin.


yoki uglerod -II oksidi (C0₂) uchun
1-masala: Havoning bosimi 760 mm.simob ustuniga, azotning parsial bosimi 598.2 mm.simob ustuniga teng bo’lsa, havodagi kislorodning parsial bosimini aniqlang.