O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

NAZORAТ SAVOLLARI

1. 
   Ichki energiya, ish, issiqlik nima va ular o’zaro anday bog’langan?
   
2. 
   Тajriba qanday o’tkaziladi?
   
3. 
   Тajriba natijalari anday hisoblanadi?
   

5-AMALIY MASHG’ULOT


MAVZU: Ideal gazlarning termodinamik jarayonlari

Termodinamik jarayonlarni o‘rganish yo‘llari

Termodinamikaning birinchi qonuni issiqlik miqdori, ichki energiyaning o‘zgarishi va tashqi kuchlarga qarshi bajarilgan foydali ish o‘rtasidagi munosabatni belgilaydi. Jismga uzatilayotgan yoki undan olib ketilayotgan issiqlik miqdori jarayonning turiga bog‘liq bo‘ladi.
Asosiy termodinamik jarayonlar quyidagilardan iborat:

1. 
   O‘zgarmas hajmda kechadigan izoxorik jarayon.
   
2. 
   O‘zgarmas bosimda kechadigan izobarik jarayon.
   
3. 
   O‘zgarmas temperaturada kechadigan izotermik jarayon.
   
4. 
   Tashqi muhit bilan issiqlik almashmagan holda kechadigan adiabatik jarayon.
   
5. 
   Yuqoridagi termodinamik jarayonlarni umumlashtirgan politrop jarayon.
   

Politrop jarayonda tizimning issiqlik sig‘imi o‘zgarmas bo‘ladi.
Barcha jarayonlarni o‘rganishda umumiy uslub qo‘llanilib, uning mohiyati quyidagidan iborat:

1. 
   Jarayonning p va Ts diagrammadagi egri chiziq tenglamasi keltirib chiqariladi;
   
2. 
   Ishchi jismning holat parametrlari orasidagi bog‘lanish aniqlanadi.
   
3. 
   Quyidagi formulalar orqali ichki energiyaning o‘zgarishi aniqlanadi:
   


yoki sig‘im o‘zgarmas bo‘lganda:

Izoxorik jarayon

Izoxorik jarayonga yopiq idishda gazning isishi yoki sovishi misol bo‘la oladi.
O‘zgarmas hajmda kechadigan jarayonga izoxorik jarayon (d =0, yoki =const) deb aytiladi. Jarayon egri chizig‘i izoxora deb aytiladi. 4.1-rasmda jarayonning p - va Ts- diagrammalari tasvirlangan.
Ideal gazning holat tenglamasi:
p =RT dan
v=const uchun

p/T = R/ =f( )=const

Izoxorik jarayonda bosimlar nisbati absolyut temperaturalar nisbatlariga teng bo‘ladi, ya’ni bosim o‘zgarishi bu jarayondagi absolyut temperatura o‘zgarishiga to‘g‘ri proportsionaldir.

p1/p2=T1/T2 (4.1)

4.1-rasm. Gaz holatini izoxorik jarayonda o‘zgarishining Pv - va Ts - diagrammalari

Demak, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Unga uzatilgan dq issiqlik miqdori termodinamik tizim ichki energiyasining o‘zgarishiga sarflanadi.