O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Politropik jarayon.
Tizim (gaz)ning solishtirma issiqlik sig’imi (S=sonst) o’zgarmas bo’lgan termodinamik jarayon politropik jarayon deyiladi. Politrop grechka Poli-ko’p va trops-yo’l so’zlaridan oligan bo’lib, turli tuman burilish, ko’p bo’rilish degan ma’noni bildiradi.
Tizimning solishtirma issiqlik sig’imi o’zgarmasada, uning holat ko’rsatkichlari o’zgaradi.
Politrop jarayon tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:
PVⁿ=const (7.16)
bu yerda - politrop ko’rsatkichi; S-politrop jarayonda qatnashayotgan tizimning solishtirma issiqlik sig’imi; S_P va S_V - jarayonda qatnashayotgan tizimining (gaz) o’zgarmas bosimi va hajmdagi solishtirma issqlik sig’imlari.
Masala:

1. 
   Yopiq idishda temperarurasi _{ }, bosimi4,5 MPa bo’lgan gaz bor, Gazning _{ } qismi chiqarib yuborilganda, temperatura _{ } gach pasaygan bo’lsa qaror topgan bosim qanday?
   

Yechish: _{ 
 
 }

Nazorat savollari.
1. Termodinamik jarayonlarning ta’rifi.
2. PV -diagrammada jarayonlarning tasvirlanishi.
3. Jarayonlarning tenglamalari.
4. Har bir jarayon uchun gazning hajmini o’zgarish ishini ifodasi.
5. Qanday jarayon politropli jarayon deyiladi?
6. Qanday politrop jarayonlarda ichki energiya ortadi, qandaylarida kamayadi?
7. Nima uchun jismni adiabitli kengayishida harorat kamayadi va siqishda ortadi?


6-AMALIY MASHG’ULOT
MAVZU: AYLANMA JARAYONLAR. KARNO TSIKLI.


NAZARIY MA’LUMOT

Ma’lumki, jismning bosimi va hajmi bilan harakterlanadigan holati PV-diagrammada nuqta bilan tasvirlanadi. Bunday diagrammada jism holatining o’zgarishi termodinamikaviy jarayon egri chizig’i bilan ifbdalanadi. Jism bir qancha o’zgarishlarga uchrab, yana boshlang’ich holatiga qaytib keladigan ketma-ket qator jarayonlar aylanma jarayon, boshqacha aytganda sikl_deyiladi.

Xozirgi zamon issiqlik dvigatellarini hisoblash issiqlik mexanikaviy ishga aylantiriladigan ideal aylantna jarayonlarga, ya’ni ideal sikllarga asoslangan. Real dvigatellarda sodir bo’ladigari haqiqiy issiqlik. jarayonlarining mukammalligini baholash uchun ideal sikllarni o’rganish zarur.
Barcha ideal sikllar orasida mantiqan va mazmunan sodda bo’igan sifcJ- bu Karno siklidir. Bu sikl 1824 yili frantsuz dengiz ofiseri, injener -olim Karno Nikola Leonar Sadi «01ovning harakatlantiruvchi kuchi haqida mulohazalar» asarida issiqlik va ishning o’zaro bir-biriga o’zgarishi to’g’risidagi masala yechimini to’g’ri hal qilish natijasida kashf etildi.