О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Jarqo`rg`on minorasi 
— hozirgi Jarqo`rg`on rayoni markaziga yaqin erda bundan 860 yil 
burun bunyod etilgan ajoyib minora qad ko`tarib turibdi. Bir vaqtlar bu minora masjid bo`lib 
xizmat qilgan. Bizgacha minoraning xarobasigina etib kelgan. Hozir minora ta`mirlanib asl 
holiga keltirildi. Minora o`rta asrga xos SHarq me`morchiligida munosib o`rin egallaydi. Baland 
minoraning qubbasi shaxdrga fayz baxsh etadi. O`sha vaqtlarda so`filar shu minora tepasidan 
turib azon aytganlar. Minoradan atrofga har xil voqealar to`g`risida darak berishda ham 
foydalanganlar. Minora 
XII 
asrda qayta tiklangan. Minora bezaklari g`ishtdan ishlangan. U 
pastdan yuqoriga tomon ingichkalantirib qurilganki, bu osmono`par minorani tomosha qilish 
kishiga zavq baxsh etadi. Minora ichiga sakkiz qirrali qilib supacha o`rnatilgan. Minora 

---

87 
tashqarisiga ishlangan o`n olti dumaloq kolonna esa xuddi minoraga o`ralgan lentaga o`xshab 
turibdi. Minoraning pastki qismidagi ettita qirrasiga g`ishtni o`yib yozuv yozilgan bo`lib, 
sakkizinchi qirra bilan to`qqizinchi qirra oralig`idagi yo`l orqali minoraning ichidagi aylanma 
zinapoyalariga chiqiladi. Minoraning saqlanib qolgan yozuvlaridan birida shu minorani yaratgan 
me`morning ismi va bunyod etilgan yo`li ko`rsatilgan. Me`morning ismi Ali bo`lib, hozirgi 
Turkmanistonning Seraxs shahrida istiqomat qilgan Muhammadning o`g`li ekan. Minora hijriy 
502 yilda, ya`ni 1108—1109 yillarda bunyod etilgan. Minoraning yuqori qismi vayron bo`lib 
ketgan. Qolgan qismining balandligi 30 metr chamasi keladi. Tadqiqotchilarning taxminiga 
qaraganda, minoraning balandligi 40 metrdan ortiq bo`lgan. Uning aylanasi 17 metrcha keladi.
Zarautsoy qo`riqxonasi 
— Termizdan yuz kilometr narida KO`hitog` oralig`ida 
Zarautsoy nomli manzarali joy bor. Er osti suvlari, yomg`ir va shamol natijasida qoyalarda juda 
ko`p shalolalar, g`orlar paydo bo`lgan. 1932 yilda ovchi va o`lkashunos I. F. Lomaev tog`li 
qishloq aholisidan zaraut — kamar nomi bilan mashhur bo`lgan «Qizil suratli g`orlar» 
to`g`risidagi afsonani eshitib qoladi va bu sirli rasmlar hiqidagi ma`lumotni Surxondaryo viloyati 
o`lkashunoslik muzeyiga ma`lum qiladi. Toshlarga tushirilgan rasmlar olimlar e`tiborini o`ziga 
tortadi. Arxeologlar va rassomlar barcha g`orlarni o`rganishadi. Tekshirishlar natijasida toshlarga 
solingan 200 dan ortiq rasm aniqlandi. Lekin ulardan faqat o`ttiztasigina yaxshi saqlanib qolgan 
bo`lib, ibtidoiy jamiyat kishilari ovchilik bilan shug`ullanganliklaridan dalolat beradi.
Zarautsoy toshlaridagi rasmlarning nusxasi olingan bo`lib, ular viloyat o`lkashunoslik 
muzeyi fondida saqlanmoqda. Zarautsoydagi rasmlar tosh davriga, ya`ni paleolit, mezolit, neolit 
davrlariga mansubdir. Ba`zi rasmlar mezolit davrining oxirlarida yaratilgan bo`lsa, ba`zilari 
milodimizdan oldingi