O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.8. FAZALAR SONINI O‘ZGARTIRUVCHI 
TRANSFORMATORLAR 
 
Sanoatda 3 fazali kuchlanishlar tizimi ishlatilsa xam, bir fazali, ikki fazali, olti 
fazali va ko‗p fazali kuchlanishlar tizimi xam ishlatiladi. Bir fazali kuchlanishlar 
tizimi tortish tarmoqlarida va elektrpechlar xamda qizdiruvchi qurilmalarda keng 
qo‗llaniladi. Ikki fazali kuchlanishlar tizimi avtomatik boshqarish tizimlarida 
ishlatiladi. Olti fazali kuchlanishlar tizimi to‗g‗irlovchi qurilmalarda to‗g‗irlangan 
tokning pulsatsiyasini kamaytirish maqsadida qo‗llaniladi. 
Uch fazali kuchlanishlar tizimini ikki fazali tizimga aylantiruvchi 
transformatorlar ikkita bir fazali transformatorlarni 1.20-rasmda ko‗rsatilgandek 
ulash orqali amalga oshirish mumkin. Kiruvchi qismi A, B, C uch fazali tizimli 
kuchlanishdan ta‘minot oladi. 
O‗ramlar soni w
1
bo‗lgan b transformatorining birlamchi chulg‗ami liniya 
kuchlanishi 
U
CB
=U
1l
bo‗lgan tarmoqqa ulanadi. VS chulg‗amining ikkita yarim 
qismidagi EYK lar o‗sha F
b
magnit oqimidan xosil bo‗lganligi uchun
U
C0
va 
U
0B
kuchlanishlar bir xil bo‗ladi. O‗ramlar sonining 
√
qismidagi a 
transformatorning kuchlanishi va b transformatordagi O nuqta bilan A nuqta 
orasidagi kuchlanish 
√
ga teng. Ikkilamchi kuchlanishi 
U
a
va 
U
b
bo‗lgan 
ikki fazali simmetrik tizimni tashkil etadi, chunki modul bo‗yicha bir xil va 
U
A0
va 
U
CB
kuchlanishlari kabi vaqt bo‗yicha 
π/2
siljigan 
 
√
U
a
=U
b
, υ
ab
=90
0 
U
AO 
va U
CB 
kuchlanishlar orasidagi burchak 90
0
ga teng. Uchburchak AOS 
dan U
AO
ni topamiz 
√ 
(
)
√ 
 

---

40 
 
1.20-rasm
. Uch fazali tizimni ikki fazali tizimga o‗zgartirish sxemasi 
Katta 
quvvatli 
turbogeneratorlarda 
stator 
chulg‗amidagi parallel 
shaxobchalardagi tokning qiymatini kamaytirish maqsadida olti fazali chulg‗am 
ishlatiladi. Olti fazali kuchlanishlar tizimini uch fazali kuchlanishlar tizimiga 
turbogenerator blokida joylashgan transformator yordamida o‗zgartiriladi. Uch 
fazali tizimni olti fazali tizimga o‗zgartiruvchi transformatorning elektr sxemasi 
1.20-rasmda ko‗rsatilgan.
Olti fazali tizim uch sterjenli transformatorning ikkilamchi chulg‗ami o‗rta 
nuqtasi orqali amalga oshiriladi.
Uch sterjenli transformatorda, uch fazali tizimni 12-fazali tizimga 
o‗zgartirishda yulduz va ikki zigzag sxemasi qo‗llaniladi. Boshqa turdagi 
sxemalardan xam foydalanish mumkin. Masalan, olti sterjenli konstruksiyali 
transformatorni uch fazani olti fazaga o‗zgartiruvchi transformator kabi o‗rta nuqta 
orqali 12 fazaga o‗zgartirish mumkin 1.21, a- rasm. Fazalar sonini o‗zgartiruvchi 

---

41 
transformatorlar, oddiy transformatorlar kabi energiyani birlamchi chulg‗amdan 
ikkilamchi chulg‗amga uzatadi. Shuning uchun fazalar sonini o‗zgartiruvchi 
transformatorlar, uch fazali kuchlanishni ko‗p fazaga yoki ko‗p fazali kuchlanishni 
uch fazali tizimga aylantirishi mumkin.