O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.4. AVTOMATIKA QURILMALARI UCHUN 
TRANSFORMATORLAR 
 
1
. 
Impulsli transformatorlar
. 
Impulslarning amplitudasini o‗zgartirish, 
impulslarni ko‗paytirish va xokazo xollar uchun impuls texnikasi qurilmalarida im-
pulsli transformatorlar qo‗llaniladi. Bunday transformatorlar impulsli texnika 
qurilmalarida elektr impulsi amplitudasini va qutbiyligi (ishorasi)ni o‗zgartirish, 
yuklama zanjiri tokining doimiy tashkil etuvchisini yo‗qotish kabi vazifalarni 
bajarish uchun qo‗llaniladi. Impulsli transformatorlar tok (yoki kuchlanish) 
impulsining qayta magnitlanishi rejimida ishlaydi. 
Bunday transformatorlarga qo‗yiladigan asosiy talab–transformatsiyalangan 
kuchlanish impulsining shakli imkonqadar buzilmasligi kerak. 
Ventil o‗zgartgichlarda tiristorlarning ishonchli ulanishi uchun zarur bo‗lgan 
impulsning oldingi fronti davomiyligi 0,5’2 mks bo‗lishi kerak. Buning uchun 
induktivligi va sig‗imiy bog‗lanishlari kam bo‗lgan transformator qo‗llashni talab 
qiladi. Shu maqsadda kesimi nisbatan katta bo‗lgan halqasimon o‗zaklar va 
o‗ramlar soni kam bo‗lgan chulg‗am qo‗llaniladi (1.8-rasm). 
Birlamchichulg‘amningo‗ramlar 
soni 
kam 
bo‗lganligidan 
impulsli 
transformatorlarning yuklamasiz toki juda katta, yani 
I
0
=(0,5‚0,8)I
1N
bo‗ladi. 
Impulsning oxirida yuklamasiz tok maksimal qiymatga erishadi. 
1.8-rasm
. Chiqishidanisbatan qiya yo‗nalgan yuqori kuchlanishli impuls hosil qiladigan 
transformator chulg‗amlarining joylashishi (a) va uning konstruktsiyasi

---

23 
Ushbu transformatorning prinsipial imkoniyatlarini tushuntirish uchun bir 
qutbli, impulsni transformatsiya qiladigan (isrofsiz, parazit sig‗imsiz), yuklamasiz 
ishlayotgan ideal transformatorni ko‗rib chiqamiz. Bu transformatorning kirishiga 
birqutbli, to‗g‗riburchak shaklidagi, davomiyligi t
i
, Tdavrli bo‗lgan impuls beriladi 
(1.9-rasm, a). Transformatorning birlamchi konturi, induktivlik bo‗lib, quyidagi 
elektromagnit vaqt doimiysi 

= L
1
/r
1
ga ega. 
Vaqt doyimiysi impuls doyimiyligidan ancha kichik xolatni ko‗rib chiqamiz, 
ya‘ni 

<
i
. Bunda, birlamchi tok grafigi 
i
1
= f(t)
, to‗g‗ri burchakdan farq qiladigan 
egrichiziq bo‗ladi. Ikkilamchi chulg‗amning 
i
2
=f(t)
egri chizig‗I ancha buzilgan. 
Bunda vaqtning 1-2 oralig‗ida kuchlanish 
U
2
=0
, chunki, 
t
1
=const
EYK 
e
2
=M(di/dt)=0
, buerda M – chulg‗amlar orasidagi o‗zaro induktivlik. Yuqoridan 
kelib chiqib, 

<
i 
bo‗lganda impulsni transformatsiyalash imkoni mavjud emas. 

<i
, bo‗lgan boshqa xolat uchun ko‗rib chiqamiz. Ushbu xolat, ancha 
xaqiqatga yaqin bo‗lib, impulslarning davomiyligi 10-4s dan oshmaydi. Endi, 
impuls i
1
, birlamchi zanjirdagi o‗tkinchi jarayondan oldin tugasa, transformator 
chiqishidagi i
2
impulsining shakli uncha o‗zgarmagan bo‗ladi (1.9-rasm, b). 
Bundagi impulsning qarshi tomondagi qismini transformatorning ikkilamchi 
zanjiriga diod ulash orqali engil bartaraf etiladi.