O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.5-rasm.
Payvandlash transformatori 
Ayrim 
payvandlash 
transformatorlarida 
drossel 
transformatorning o‗ziga o‗rnatiladi. 
Payvandlash 
transformatorlarning 
induktiv qarshiligi katta bo‗lganligi 
sababli, uning quvvat koeffitsientining 
kamayishiga olib keladi va odatda 
cosυ=0,4‚0,5
dan oshmaydi. 
Qo‗lda payvandlash uchun mo‗ljallangan payvandlash transformatorlarining 
quvvati 30 kVA gacha, avtomatik payvandlashga mo‗ljallangan payvandlash 
transformatorlarining quvvati 100 kVA gacha va katta quvvatli kontaktli 
payvandlash transformatorlarining quvvati 1000 kVA gacha ishlab chiqarilishi 
mumkin. 

---

16 
1.3.
 
TO‘G‘RILAGICH QURILMALARI UCHUN 
TRANSFORMATORLAR 
 
To‗g‗rilagich qurilmalari rangli metallurgiyada (masalan, Olmalis va Navoiy 
kombinatlari), kimyo sanoatida (Farg‗ona, Chirchiq va Navoiy kombinatlari)
texnologik jarayonni, sora metallurgiyada (Bekobod metallurgiya kombinati) esa 
jo‗valash mashina (stan)lari elektr yuritmalarini o‗zgarmas tok bilan ta'minlashda, 
elektrotermiyada, elektrlashtirilgan temir yo‗l va shaќar elektr transportlarida, katta 
quvvatli turbo- va gidrogeneratorlar qo‗zg‗atish sistemasida va boshqa ayrim 
sohalarda foydalaniladi. 
Kam quvvatli to‗g‗rilagich qurilmalario‗zgaruvchan tok tarmog‗iga bevosita 
ulanadi, katta quvvatli to‗g‗rilagich qurilmalari esa elektr tarmog‗iga maxsus 
maqsadli kuch transformatorlari orqali ulanadi. Transformator moyi to‗ldirilgan 
bitta bakda yarim o‗tkazgichli asboblar va ularni elektr energiya bilan ta‘minlovchi 
maxsus maqsadli kuch transformatorlari joylashtirilgan qurilmani o‗zgartirgich 
agregati deb ataladi. 
O‗zgartirgich agregati maxsus maqsadli kuch transformatorlari ikkilamchi 
chulg‗am fazalari soniga ko‗ra – bir, uch, olti, 12 va 24 fazali (24 fazalini bitta 
transformatorda faqat ko‗prik sxemasida hosil qilish mumkin) turlarga bo‗linadi. 
Ularning kuchlanishlari ishlatilish sohasiga qarab ПБВ (pereklyuchenie bez 
vozbujdeniya) va РПН (regulirovanie pod nagruzkoy) qayta ulagich qurilmalari 
vositasida rostlanadi. Sovitilish usuliga ko‗ra – quruq, moyli va yonmaydigan 
suyuq dielektrikli turlarga bo‗linadi. 
Biryarim davrli to‗g‗irlash sxemasida ishlaydigan bir fazali transformatorning 
ishlashini ko‗rib chiqamiz (
1.6,a-rasm
). Ikkilamchi chulg‗amdagi i
2
tok, 
pulslanuvchi bo‗lib, u yarim davrli U
2
kuchlanishidan xosil bo‗ladi (1.6, b-rasm). 
Ushbu tok ikki tashkil etuvchiga ega:
doyimiy
I
d
=(√2/π)(U
2
/R
N
) 
(1.1) 

---

17 
va o‗zgaruvchan 
i
o’z
= i
2
-I
d
(1.2) 
Salt ishlash tokini xisobga olmasdan va (1.2) tokini xisobga olib, 
transformatorning MYKni quyidagicha yozish mumkin: 
i
1
w
1
+i
2
w
2
=i
1
w
1
+i
o’z
w
2
+I
d
w
2
=0
(1.3) 
To‗g‗rilagich sxemalarida ishlatiladigan transformatorlarning ikkilamchi 
chulg‗amiga tokni faqat bir yo‗nalishda o‗tkazadigan ventillar ulanadi. Bunday 
transformatorning o‗ziga xos xususiyatlaridan biri shuki, uning turli fazalariga 
ulangan ventillar navbatma-navbat ishlaganligi tufayli, ayrim fazalarida yuklama 
qiymatining bir xil bo‗lmasligidir.