O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.6-rasm.
To‗g‗irlash bire fazali (a) va uch fazali (c) sxemasi hamda ularning chiqish kuchlanish 
vat ok grafiklari mos ravishda (b) va (d) 
Yuklamaning notekisligi birlamchi 
I
1
va ikkilamchi 
I
2
chulg‗am toklarining 
vaqt bo‗yicha o‗zgarish shaklida anchagina yuqori garmonikalarning bo‗lishiga va 
ayrim 
to‗g‗rilagich 
sxemalarida 
magnit 
o‗tkazgichning 
qo‗shimcha 
magnitlanishiga sabab bo‗ladi. 
Transformatorning ishlashiga quyidagi xar-xil sabablar ta‘sir qiladi:

---

18 
1)
To‗g‗irlash sxemasi 
2)
Silliqlovchi filtrning mavjudligi 
3)
Yukmaning xarakteri. 
Bunday transformator chulamlaridan nosinusoidal toklar o‗tadi. Tokning 
yuqori garmonikalari quyidagi sabablarga ko‗ra hosil bo‗ladi: 
1) ikkilamchi chulg‗amning ayrim fazalariga ulangan ventillar tokni o‗zidan 
davrning faqat bir qismidagina o‗tkazishi; 
2) to‗g‗rilagichning o‗zgarmas tok tomoniga induktivligi katta bo‗lgan 
tekislovchi drossel ulanganligi tufayli transformator chulg‗amlaridagi tokning vaqt 
bo‗yicha o‗zgarish shakli to‗g‗ri burchakka yaqin bo‗lishi. 
O‗zgartirgich qurilmalari maxsus maqsadli kuch transformatorlarda, umumiy 
holda, 
I
1
va 
I
2
toklarning ta'sir etuvchi qiymatlari yuqori garmonikalar ta'sirida har 
xil bo‗lishi natijasida 
S
1N
 
va 
S
2N
hisoblash quvvatlar har xil bo‗ladi. Shuning uchun 
ventilli to‗g‗rilagich transformatorining "tipaviy quvvati" tushunchasi kiritiladi 
(tipaviy quvvat – o‗zgartirgich qurilmasi transformatorining tipiga oid bo‗lgan 
quvvat). 
O‗zgartirgich qurilmalarining maxsus maqsadli kuch transformatorlarining 
tipaviy quvvati to‗g‗rilash sxemasidan bog‗liq holda birlamchi chulg‗am (bu 
chulg‗amni "tarmoq chulg‗ami" deb ham yuritiladi) quvvati 
S
1N
to‗g‗rilagich 
ulangan tomondagi bentil chulg‗ami 
S
2N 
quvvatlarining o‗rtacha qiymati orqali 
aniqlanadi. Masalan, 6 fazali to‗g‗rilash sxemasida mazkur transformatorining 
tipaviy quvvati: 
S
tip

 0,5 (S
1N

 S
2N
) 

 1,26 P
dN
, (1.4) 
bunda 
S
1N

3I
1N
U
1f.N

1,045P
dN
, 
S
2N

6I
2N
E
2f.N

1,48P
dN
, 
[P
dN

U
dN
I
dN
– 
to‗g‗rilagichning o‗zgarmas tok tomonidagi (chiqishidagi) quvvati].
I
1N
va 
I
2N
– tegishlicha tarmoq va ventilchulg‗amlarining toklari;
U
1N
va 
E
2f.N
– tarmoq va ventil chulg‗amlariningtegishlicha fazaviy 
kuchlanishi va EYK. 
Tipaviy quvvat koeffitsienti – 
K
tip

S
tip
/P
dN
. To‗g‗rilagich qurilmasi uchun 
transformator tanlashda bu koeffitsient ma'lum bo‗lishi lozim. 

---

19 
Yuklama nominal bo‗lganda transformatorning tipaviy quvvati 
S
tip
, uning 
chiqish quvvati 
P
dN
dan katta 
(S
tip
>P
dN
)
bo‗ladi. Bu quyidagicha tushuntiriadi. 
To‗g‗rilagichqurilmalarida 
ishlayotgan 
transformatorlarda 
foydali 
quvvat 
ikkilamchi tok 
I
2N
ning doimiy tashkil etuvchisi tomonidan aniqlanib, 
chulg‗amlarining qizishi esa tarkibida yuqori garmonikalari bo‗lgan birlamchi 
I
1
va 
ikkilamchi 
I
2 
to‗la 
toklar 
bilan aniqlanadi. 
Shuning 
uchun 
bunday 
transformatorining gabaritlari va og‗irligi, toki sinusoidal bo‗lgan xuddi shunday 
transformatorining nominal quvvati 
(S
tip
= mU
2N
I
2N
)
dan katta bo‗ladi. 
Tarmoq chulg‗amlariga beriladigan nominal kuchlanishlari 0,4’110 kV 
oralig‗idagi standart kuchlanishlariga mos keladi. Ventilchulg‗ami kuchlanishlari 
o‗zgartigich qurilmalarining sxemasi va parametrlari orqali aniqlanadi. 
Maxsus maqsadli kuch transformatorining quvvatiga va qo‗llanish sohasiga 
bog‗liq holda uning to‗g‗rilangan kuchlanishi 6 V dan bir necha ming voltgacha, 
to‗g‗rilangan tok esa 2 A dan 200 kA gacha bo‗lishi mumkin. 
Transformatorning tipaviy quvvati xardoyim uning chiqish quvvatidan katta 
bo‗ladi, ya‘ni 
K
tip
>1
. Xar qanday to‗g‗irlovchi sxema uchun, 
U
2
>U
d
va 
I
2
>I
d
bo‗ladi. 
To‗g‗irlovchi qurilmalar uchun transformatorlarni tanlashda yoki uni 
loyihalashda tipaviy quvvat koeffitsienti aniq bo‗lishi kerak.Transformatorning, 
chiqishidagi o‗zgaruvchan tok kuchlanishni, to‗g‗irlangan U
dN 
kuchlanishi bilan 
aniqlanadi. 
U
2N
= k
U
U
dN
 
(1.5) 
bu erda 
k
U
— kuchlanish koeffisiyenti. 
Ayrim to‗g‗irlovchi sxemalar uchun 
k
U
 
kuchlanish va 
K
tip
tipaviy quvvat 
koeffisiyentlari quyidagi 1.3.1-jadvalda berilgan. 
1.1-jadval