O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.4-rasm.
СТН -500-1 tipli payvandlash transformatorining tuzilishi (
a
) va ishining prinsipial 
sxemasi (sxemada reaktor ajratib ko‗rsatilgan) (
b
)
:
[
1
, 
2
– tegishlicha YK va PK chulg‗amlar; 
3
– magnit o‗tkazgich; 
4
, 
6
– reaktor magnit sistemasining qo‗zg‗almas (
4
) va qo‗zg‗aluvchi (
6
) 
qismlari;
5
– reaktor chulg‗ami;
7
– qo‗zg‗aluvchi qismni xarakatga keltirish uchun dastakli 
yurituvchi vint; 
8
– qo‗zg‗aluvchi qismning titrashini kamaytirish uchun prujina; 
9
– ikkilamchi 
chulg‗am va reaktor chulg‗ami qisqichi; 
10
– kojux; 
11
– g‗ildirak; 
12
– payvandlanadigan detal; 
13
– elektrod; 
14
– tokli simning izolyasion tutqichi]; payvandlash transformatorining tashqi 
xarakteristikalari (
c
)
:
[minimal (
1
) va maksimal (
2
) zazorlar uchun; U
2.yoy
– elektr yoyining 
turg‗un yonishi uchun zaruriy kuchlanish] 
Payvandlash transformatori ishlashi undagi yoyning uziluvchanligiga 
asoslangan: bunda qisqa tutashuv yordamida elektr yoyi xosil qilinadi va uning 
uzilishi salt ishlash rejimini xosil qiladi. Payvandlash transformatorning nominal 
ishlash rejimi, elektr yoyining turg‗un yonishi to‗g‗ri keladi. Induktiv qarshilikni 
oshirish orqali, payvandlash transformatoridagi tokni chegaralash choralari qabul 
qilingan. Ushbu maqsadda transformatorning birlamchi chulg‗ami bitta sterjenga 
joylashitirlsa, ikkilamchi chulg‗ami boshqa sterjenga joylashtiriladi. Bu esa magnit 
maydonining sochilishiga, oqibatda chulg‗amning induktivligi ko‗payadi. Yana 
boshqa choralardan biri transformatorning ikkilamchi zanjiriga po‗lat magnit 

---

15 
o‗zakga joylashtirilgan, ko‗ndalang kesim yuzasi to‗g‗ri burchakli mis 
o‗tkazgichdan iborat induktiv g‗altak ( DR drossel) ulanadi. Drosssel vint-gayka 
bilan ta‘minlangan bo‗lib, yarmodagi xavo oralig‗ini 

=0
dan 

=

max
gacha 
o‗zgartirish imkonini beradi. Bunda xavo oralig‗i eng kam bo‗lganda 

=

min
,
drosselning induktiv qarshiligi eng katta qiymatga erishadi va payvandlash toki 
eng kichik qiymatga 
I
2
=I
2min
ega bo‗ladi va aksincha xavo oralig‗i eng katta 
bo‗lganda 

=

max
, drosselning induktiv qarshiligi eng kichik qiymatga erishadi va 
payvpndlash toki eng katta qiymatga erishadi 
I
2
=I
2max
. Payvandlash transformatori 
chulg‗ami induktiv qarshiligining ko‗pligi va drosselning mavjudligi elektr 
yoyining turg‗un yonishi imkonini beruvchi egri chiziqli tashqi xarakteristikasiga 
ega. Xavo oralig‗ini o‗zgartirish orqali tashqi xarakteristika egri chizig‗ining 
egilish burchagini o‗zgartirish mumkin. Xavo oralig‗i eng kichik bo‗lganda egilish 
burchagi eng katta (
1.4, b-rasm 1 chiziq
) va xavo oralig‗i eng katta bo‗lganda esa 
egilish burchagi eng kichik (
1.4, b-rasm 2 chiziq
). Payvandlash transformatorning 
ishlash toki 
I
2
, elektr yoyi kuchlanishi 
U
d

30 V
bo‗lganda to‗g‗ri keladi.