O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

To‘g‘irlash sxemasi turi 
k
U
 
K
tip
 
Bir fazali bir yarim davrli sxema 
Bir fazali ikki yarim davrli ko‗prik sxema 
Bir fazali ikki yarim davrli nol chiqishli sxema 
Uch fazali nol chiqishli 
Uch fazali ko‗prik sxema 
2,22 
1,11 
1,11 
0,855 
0,427 
3,09 
1,23 
1,48 
1,345 
1,05 

---

20 
To‗g‗irlovchi qurilmalarning xar xil turi solishtirilganda ko‗prik sxemasi 
transformatorning quvvatini toliq ishlatish imkonini beradi. 
O‗zgartirgich qurilmalari uch fazali transformatorlarining tarmoq 
chulg‗amlarini "yulduz"ga, ayrim hollarda esa "uchburchak"ka ulanadi; ventil 
chulg‗amlari "yulduz", "qo‗sh yulduz" (to‗g‗ri va teskari), "uchburchak-yulduz", 
"zigzag" sxemalarga ulanadi. Qo‗sh yulduzning neytrallari tenglashtiruvchi reaktor 
orqali ulanadi. Bunda tarmoq chulg‗ami uch fazali tarmoqqa ulanganda ventil 
chulg‗ami tomonida to‗g‗rilagichning ulanish sxemasiga bog‗liq holda uch, olti 
yoki 12 fazali to‗g‗rilashga imkon tug‗iladi. 
Olti yoki 12 fazali bo‗lganda to‗g‗rilangan kuchlanishning pulsatsiyasi kam 
bo‗lganligi tufayli agregat birlamchi tokining vaqt bo‗yicha o‗zgarish shakli 
yaxshilanadi. Shu sababli to‗g‗rilangan kuchlanishi nisbatan kam, toki esa katta 
bo‗lgan o‗zgartigich agregatlarida transformator ventil chulg‗ami (ikkilamchi 
fazaviy chulg‗amlari)ning o‗ralish yo‗nalishi har xil (chap, o‗ng) bo‗lgan ikki 
qismga ajratilib, oltifazali (ikkita o‗zaro teskari yulduz) sxemaga ulanadi. 
To‗g‗rilashning olti fazali sxemalari asosan quvvati 250

4000 kW bo‗lgan 
o‗zgartirgich agregatlarida, undan katta quvvatlilarida esa 12 fazali sxemalar 
ishlatiladi.
1.7 -
Uch fazali ko‘prik sxemasi (a) va to‘g‘irlangan kuchlanish va tok diagrammasi (b). 

---

21 
1.7-rasmda neytraldan sim chiqarilgan uch fazali to‗g‗rilagichning sxemasi 
keltirilgan. Sxema chulg‗amlari Y/Y shaklda ulangan uch fazali transformator, 
uning uchta fazasiga ulangan uchta diod va yuklama qarshiligi R
N 
dan tuzilgan. 
Diodlarning har biri davrning uchdan bir qismida galma- galdan ishlaydi (1.7, 
b-rasm). Diodlar qaysi bir chulg‗amning bosh qisqichida musbat potensial
boshqalariga qaraganda kattaroq bo‗lsa, shunda ishlaydi. Yuklama qarshiligi
R
N
dan o‗tadigan tok har bir diodning tokidan iborat bo‗lib, har bir fazada 
to‗g‗rilangan toklarning yig‗indisi bilan, ya‘ni
i
N
=i
a
+i
B
+i
c
bilan aniqlanadi.
Tokning pulslanishi kichkina. To‗g‗rilangan kuchlanishning o‗rtacha qiymati
U
No‘r 
≈ 1,17U
2f
. Har bir berk diodda teskari kuchlanishning qiymati
U
tes.m
 
≈2,09U
No‘r
. To‗g‗rilangan tokning o‗rtacha va maksimal qiymati
I
to‘g‘.o‘r
= I
No‘r
 
/3; I
to‘g‘.m 
= U
2f
 / R
N
 ≈1,21I
No‘r
.
Neytraldan sim chiqarilgan uch fazali to‗g‗rilagichda to‗g‗rilangan tokning 
o‗rtacha qiymati 100 A gacha, kuchlanishning qiymati bir necha o‗n
kilovatggacha etadi. 
Uch fazali to‗g‗rilagichning ko‗prik sxemasida oltita diod bo‗lib, D
1
, D
3
, D
5
lar bir guruhni; D
2
, D
4
, D
6
lar ikkinchi guruhni tashkil qiladi ishlaydi (1.7, a-rasm).
Birinchi guruhning umumiy nuqtasi yuklama qarshiligi R
N
da musbat qutbni,
ikkinchi guruhning umumiy nuqtasi manfiy qutbni hosil qiladi. Bu 
to‗g‗rilagichda vaqtning har bir momentida yuklama qarshiligi va ikkita dioddan 
tok, shu diodlarga eng katta kuchlanish berilganda o‗tadi. Masalan, t
1
–t
2
vaqti 
orasida diod D
1
yuklama qarshiligi R
yuk 
- diod D
4
zanjiridan tok o‗tadi, chunki
bu diodlarga
U
ab
liniya kuchlanishi berilgan. Shu vaqt oralig‗ida bu kuchlanish
boshqa liniya kuchlanishlaridan katta. 
t
2
–t
3
oralig‗ida D
1
va D
6
diodlar ochiladi; 
ularga U
ac
kuchlanishi berilgan va boshqalar. Yuklama qarshiligida tokning 
yo‗nalishi bir xil bo‗ladi (o‗zgarmaydi). To‗g‗rilangan kuchlanishning pulslanishi 
kichkina. Pulslanish koeffitsienti 0,057. To‗g‗rilangan kuchlanishning o‗rtacha
qiymati
U
No‘r
≈2,3U
2
.
Teskari kuchlanishning maksimal qiymati 
U
tes.m
=1,045U
No‘r
. Bunday to‗g‗rilagichning FIK oldingisiga qaraganda kattaroq. 

---

22