O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

G A V D A Q O M A T I (K O N S T IT L T S IY A S I)
Agar har bir shaxs organizmining tuzilishi sinchiklab o'rganilsa, uning 
anatomiyasida o'ziga xos alohida xususiyatlar borligini ko'ramiz. Bino­
barin, har bir shaxsning morfologiyasi bilan fiziologiyasida ham ozmi- 
ko'pmi farq borligi aniqlanadi. Ushbu xususiyatlar shifokorlarning kun­
dalik ishlarida, turli qomatga ega bo'lgan odamlarning kasalligini aniq­
lash jarayonida muhim rol o'ynaydi. Bu esa odam qomatini o'rganish 
zaruratini tug'diradi.
Qomat tabiat va ma’lum bir jamiyat tuzumi ta’sirida odamga o'ziga 
xos morfologik va fiziologik xususiyatlarga ega bo'lgan individual belgi­
lar yig'indisidan vujudga keladi va organizmdagi hamma o'zgarishlarga 
(betoblikka ham) bog'liq. Odam qomati o'z avlodidan (naslidan) orttirgan 
asosiy xususiyatlarining yig'indisidan paydo bo'ladi. Qomatning rivojla- 
nishida tashqi muhitning ta’siri juda muhim.
Odam bo'yining har turli bo'lishi 
nasliga, ijtimoiy sharoitga, ishiga va 
iqtisodiy ahvoliga bog'liq. Odam qoma­
tini morfologik tuzilishiga qarab М. V.
Chernorutskiy 3 turga ajratgan (15-rasm).
1. Gipersteniklar (keng yelkali past 
b o 'y lila r) — bunday odam larning 
yelkalari keng, gavdalari vazmin, baquv- 
vat va tiqmachoq semiz bo'ladi. Qo'l va 
oyoqlari tanasiga nisbatan kalta, kalla, 
ko'krak va qorin deyarli keng hajmda.
Ularning qorni ko'kragiga nisbatan kat­
ta, tananing ko'ndalang o'lchami bo'yiga 
nisbatan uzunroq bo'ladi.
2. A sten ik lar (uzun b o 'y li, tor 
ko'kraklilar) — bo'ylari uzun, organiz­
mi zaif taraqqiy etib, vazni yengil, qo'l
А 
в
D
15-rasm. Gavda qomati.
A -asten ik ; 
В
- norm ostenik;
D 
-
 giperstenik.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va oyoqlari tanalariga qaraganda uzunroq, ko'kraklari qorin qismidan 
katta, bo'yining uzunligi esa ko'ndalang uzunligidan ziyod bo'ladi.
3. 
Normosteniklar (o'rta bo'ylilar) — yuqorida bayon etilgan giperste- 
nik va asteniklaming oraliq shaklidagi odamlar o'rta bo'ylilar hisoblanadi.
Odam gavdasining tashqi tuzilishi ichki a’zolariga, qon tomirlari shakl- 
lariga, tuzilishiga ham ta’sir qiladi. Jumladan, giperstenik odamning diaf- 
ragmasi yuqori joylashgan bo'lib, yuragi, me’dasining hajmi katta va 
ko'ndalangiga joylashgan, aortasi keng, o'pkasi qisqa va ingichka, ichagi 
ko'proq gorizontal yo'nalishda taxlanib yotadi. Jigar, me’da osti bezi, 
buyraklari va qora jigari (taloq)ning hajmi kattaroq.
Asteniklarda esa deyarli hamma a’zolari kichik bo'lib, pastroq joyla­
shadi. Lekin bu turdagi odamning ko'kragiga nisbatan o'pkasining uzun 
bo'lishi uni boshqa hamma a’zolardan ajratib turadi.
A n a to m iy a te rm in la ri
Odam organizmining barcha qismlarini, a’zolarining tuzilishini, shaklini 
o'rganishda lotincha yoki yunoncha terminlar keng qo'llanadi. A’zolar­
ning organizmda joylashib turgan о 'mini yoki ularning alohida qismlarini 
a’zolarga nisbatan o'rganishdan ko'pincha anatomiyada mavjud bo'lgan
uchta: sagittal, frontal va gorizontal 
sathdan (odam tikka turgan holatida) 
foydalaniladi (16-rasm).
1. Sagittal sath odam tanasini 
oldindan orqa tomonga qaratib boshi- 
dan oxirigacha vertikal (tikka) kesilishi 
natijasida hosil bo'ladi. Agar muz- 
latilgan murdaning sagittal sathi qoq 
o'rta qismidan teng ikkita — o'ng va 
chap nimtalarga ajratilsa, o'rta cath 
vujudga keladi.
2. Frontal (peshona) sath sagittal 
sathga nisbatan to'g'ri burchak hosil 
qilib yoki aniqrog'i odam peshonasi- 
ga parallel holatda vertikal kesilganda 
vujudga keladi.
3. Gorizontal sath fazoga (gori- 
zontga) parallel yoki sagittal bilan 
frontal sathlariga to 'g 'r i burchak 
hosil qilib kesilganda hosil bo'ladi. 
Odam organizmini o'rganishda va 
uning alohida qismlarini, a ’zolarni 
tekshirishda yuqorida ko'rsatilgan 
uchta sathdan keng foydalaniladi.