O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

18-rasm. Suyaklar tuzilishi sxem asi.
1 - suyak hujayralari; 2 - oraliq moddalar;
3 - G overs kanallari.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

periost bo'lmaydi). Periost yupqa, pushti rangli birikti­
ruvchi to'qimadan iborat bo'lib, suyaklarning alohida te- 
shikchalaridan o'tib boradigan tolachalar vositasida suyaklar 
ustiga mustahkam yopishib turadi (19-rasm).
Periost ikki qavatdan, ya’ni tashqi qavat — tolali fib- 
roz to'qimadan, ichki qavat— nerv va qon tomirlarga boy 
bo'lgan suyak hosil qiladigan qismdan iborat. Qon tomir­
lari suyaklarga alohida oziq teshiklar orqali boradi. Peri- 
ostning ichki qavati suyaklami eniga o'stiradi. Suyaklar­
ning bo'g'im hosil qiladigan sathi bo'g'im tog'aylari bi­
lan qoplangan (bo'g'imlar haqidagi bobga qarang).
Suyak kovaklari va ilik kanallari hamma vaqt ko'mik 
bilan to'la bo'ladi. Ko'pincha naysimon suyaklarda ilik 
markaziy bo'shliq qismida joylashganligi uchun ilik 
bo'shlig'i yoki kanali deb ataladi. Ko'mik organizmda 
qon yaratadi va biologik himoya vazifasini bajaradi.
S U Y A K L A R N IN G R IV O JL A N IS H I
Odam embrionida suyak to'qimasi, boshqa hamma to'qimalarga nis­
batan kechroq yoki ona qornidagi hayotning ikkinchi oyi o'rtalarida 
mezenximadan vujudga kelgan yosh biriktiruvchi to'qima (osteoblast) 
hujayralaridan paydo bo'ladi.
Hamma suyaklar bir xilda rivojlanmaydi, ba’zi suyaklarda bevosita 
biriktiruvchi to'qima (parda) davridan (tog'aylanish davrisiz) suyaklanish 
boshlanadi, bunday suyaklanishga b i r l a m c h i s u y a k l a n i s h y o k i
b i r i k t i r u v c h i t o ' q i m a s u y a k l a r i deb ataladi. Ularga kallaning 
miya qismidagi qoplovchi suyaklar, barcha yuz suyaklari va o'mrov suyak 
tanasi kiradi; boshqa suyaklar esa parda davridan log'ayga o'tib, keyin 
suyaklanish boshlanadi, bunga i k k i l a m c h i s u y a k l a n i s h deb 
ataladi. Umuman suyaklanish jarayoni quyidagi to'rt: 1) endesmal, 2) 
perixondral, 3) periostal va 4) enxondral turlarga bo'linadi.
1. Endesmal suyaklanish (ichidan) biriktiruvchi to'qimadan boshlanib, 
birlamchi suyaklanish vujudga keladi. Embrion yosh biriktiruvchi 
to'qimasining ma’lum bir nuqtasi (keyingi suyak nuqtasiga yaqin joydan) 
zo'r berib osteoblastlar ko'payib, suyakning asosiy moddasini hosil qilib, 
o'zi suyak hujayralariga aylanadi. Natijada suyaklanish nuqtasi (yadrosi) 
vujudga keladi. Bu nuqta har tomonga qarab o'sadi va hosil bo'lgan 
suyak hujayralari radius shaklida joylashadi.
2. Perixondral suyaklanish (peri — atrof, xondral — tog'ay) mezenxima 
to'qimalaridan (kelgusida) hosil bo'ladigan suyaklar shaklida vujudga 
keladi. Keyinchalik bular yaxlit gialin tog'ayiga aylanib, ustini tog'ay ust 
pardasi (perixondral) qoplaydi. Perixondralning ichki qavatidagi hujayra­
lar zo'r berib ko'payishi natijasida osteoblastlar (suyak moddalari) ni