O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

Xulq-atvorning psixofiziologik asosi 
Sizni siz qiladigan narsa nima? Eng muhimi, bizning har bir inson betakror. Har bir insonning 
ko’rinishi turlicha: uning ovozi, tili turlicha, insonlarni bir-biridan farq qiladigan shaxsiy xususiyatlari, 
qiziqishlari, madaniy va oilaviy sharoitlari mavjud. 
Shuningdek, biz bir daraxtning barglarimiz. Bizning insoniy oilamiz nafaqat bizni ajratgan va 
qonga singib ketgan umumiy biologik meros, bundan tashqari umumiy xulq-atvorlari hamdir. Bizning
miyamizni arxitekturasi dunyoni his qilishga, tilni rivojlantirishimizga va bir xil mexanizmlar orqali 
ochlikni his qilishga yordam beradi. Biz Arktikadami yoki tropik iqlimda yashashimizdan qat'i nazar, biz 
nordondan shirin mazani afzal ko’ramiz. Biz ranglar spektrini o’xshash ranglarga ajratamiz. Va biz
zurriyotlarini yaratish va himoya qilish kerakligini his qilamiz. 
Bizning qarindoshligimiz bizning ijtimoiy xulq-atvorimizda paydo bo'ladi. Vongmi, Nikomomi, 
Smitmi, yoki Gonzalesmi, biz tahminan sakkiz oylik bo’lganimizdan so’ng notanishlardan qo'rqishni 
boshladik va kattalar kabi, biz munosabat va o’xshashligiga ko’ra kishilarni afzal ko’ramiz. 
Sayyoramizning turli burchaklaridan bo’lishimizdan qat’iy nazar, biz boshqalarni kulganini va 
xo'mrayishini qanday o'qishni bilamiz. Bir jamoaning a'zolari sifatida, biz , ahloq qoidalariga amal 
qilamiz, qo’lab- quvvatlaymiz, jinoyatlarni jazolash maqomining ierarxiyasini tashkillashtirdik va 
1
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
81p 

---

28 
bolaning o'limidan xafa bo’lishda bir xilmiz. Tashqi kosmosdan, bir mehmon joyda tomchi va raqs va 
xursandchilik, qo'shiq va ibodat, sport va o'yin o'ynab, kulib va yig'lab, oilalarda yashayotgan va guruhlar 
tashkil insonlarni topish mumkin. birga qaralganda, bunday universal xulq bizning inson tabiatini 
belgilaydi.
1
[3] 
Evolyutsionist-psixologlar Ch.Darvin ta’limoti va xulq-atvor o’rtasidagi aloqadorlikni tadqiq 
qilish natijasida shuni aniqlashdiki, bizning universal shaxsiy xususiyatlarimizni bizning individual 
farqlarimiz bixevioral genetika (xulq-atvor genetikasi) tadqiqot predmeti ekanini tushuntirishga harakat 
qilishdi.
Darvin tomonidan ishlab chiqilgan nazariya jonli tabiatni tushunishga bo’lgan insoniyatning eng 
buyuk kashfiyotlaridan biri bo’ldi. Darvin birinchi bo’lib organizmlarning evolutsion o’zgarishini haqiqat 
ekanligini isbotlab berdi. Uning nazariyasida atrof-muhit va organizmlar o’rtasidagi o’zaro munosabat o’z 
xarakteriga ega. Darvin atrof-muhitning oo’zgarishi organizmlar o’zgarishiga turtki bo’lishini aytib 
o’tgan, ammo boshqa tomondan o’zgarishlar aynan organizmlarda kuzatilgan va organizmlarning 
divergent evolutsiyasi ularning yashash muhitini ham o’zgartirgan. Tabiiy saralash va yashash uchun 
kurashni o’rganish organizmlarning o’rtasidagi munosabat , atrof-muhit ta’siri va shuningdek 
organizmlarning avtonom birlik sifatida qarama qarshi muhitda rivojlanishi o’rganiladi. Zamonaviy 
evolutsiya nazariyasi Darvin nazariyasi asosida yaratilgan. Shu bois, Darvin nazariyasi evolutsiya 
jarayonidagi organik dunyoning tuzilish borasidagi muhim savollarga mantiqiy va isbotlar bilan javob 
bera oladi deb aytishimiz mumkin.
2
[3] 
Genetika xulq-atvorini quyidagicha o’rganib chiqishdi: 
Egizaklarni tadqiq etish. Egizaklarning bir va har xil otalangan tuxum hujayradan paydo 
bo’lganligi bir necha metodlar orqali aniqlanadi. Odatda bir tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar 
tashqi qiyofasi, salomatligi, xatti-harakati, jinsi bilan o’xshash bo’ladi. Ulardagi o’xshashlik ularning 
vujudga keltirishda rol o’ynagan blastomeradagi xromosomalar, genlarning o’xshashligi bilan izohlanadi. 
Ikki xil tuxum hujayradan hosil bo’lgan egizak ona qornida bir vaqt bir xil sharoitda taraqqiy 
qilsalar ham, ulardagi xromosomalar genlar tafovut qilganlari sababli ularning tashqi qiyofalari, belgi 
xossalari bir-biridan farq qiladi.
Asrab olingan bolalarni tadqiq etish. 
Tabiiy-ijtimoiy eksperiment o’tkazish jarayonida mehribonlik uyidan asrab olingan bolaning 2 
guruhga oid qarindoshlari o’rganildi. Bulardan biri genetik qarindoshlar (biologik ota-ona) va ijtimoiy 
qarindoshlar (bolani asrab olgan ota-ona). Genetiklarni bolani qaysi qaysi guruhdagi qarindoshlariga 
ko’proq o’xshashligi qiziqtiradi. Va qay darajada o’xshashliklari qiziqtiradi. 
3
[3]