O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

 
2.2. 
Xulq-atvor va irsiyatning 
psixologik xususiyatlari 
 
 
davrigacha nobud bo‘ladi va bu jarayon tug‘ilgandan so‘ng ham, umri bo‘yi davom etadi. Hujayralarning 
bunday nobud bo‘lishi irsiyat tomonidan oldindan belgilab berilgan bo‘ladi. Neyronlar o‘ta egiluvchandir. 
Egiluvchanlikning ma’nosi shundan iboratki, nobud bo‘lgan asab hujayralarining vazifalari ularning o‘z 
hayotchanligini saqlab qolgan «hamkasblari» zimmasiga yuklanadi, ularning o‘lchamlari kattalashgani 
hisobiga yo‘qotilgan vazifalarning o‘rni to‘ldiriladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, bosh miyadagi neyronlarning 
90% ga yaqini nobud bo‘lmagunicha, kasallik belgilari namoyon bo‘lmay, inson sog‘lom ko‘rinishini 
saqlab qolar ekan. YA’ni, bitta tirik asab hujayrasi to‘qqizta nobud bo‘lgan hujayralarning o‘rnini bosishi 
mumkin ekan. 
Lekin asab tizimining egiluvchanligi keksalik davrigacha zehnni tiniq holatda saqlab qolishning
yagona mexanizmi emas. Tabiatning zahiradagi yana bir yo‘li – voyaga etgan sut emizuvchilarning bosh 
miyasida yangi asab hujayralarining hosil bo‘lishi, yoki neyrogenez hodisasi ham mavjud. Agar asab 
hujayralari bo‘linmaydigan bo‘lsa, yangi neyronlar qaerdan paydo bo‘ladi? Ular voyaga etgan 
organizmning o‘zak hujayralaridan hosil bo‘ladi. 
Ong psixikaning eng yuksak darajasi bo‘lib u faqat insongagina xosdir. Ong ijtimoiy tarixiy 
sharoitda odam mehnat faoliyatining tarkib topishida til yordamida boshqa kishilar bilan doimiy 
munosabatda bo‘lish natijasidir. Bu ma’noda ong mutafakkirlar ta’kidlab o‘tganlaridek, ijtimoiy 
mahsulotdir. 
Ong yuzaga kelishining asosiy sharti, vositasi tildir. Psixikaning eng quyi darajasi ongsizlikdir. 
Ongsizlik
– bu shunday psixik jarayonlar va hodisalar yig‘indisiki, unda inson o‘z xatti-harakatlariga 
javob bermaydi, anglamaydi. Bunga tush ko‘rish, ba’zi patologik hodisalar, alaxlash, gallyusinatsiya 
kabilar kiradi. [2] 
Markaziy nerv tizimining tor aloqasida ikkinchi aloqa tizimi ya`ni endokrin tizimi joylashgan.
Endokrin tizimining temir moddalari kimyoviy gormonlarni ishlab chiqaradi. Bu gormonlar tananing bir 
to’qimasida ishlab chiqariladi.Va qon oqimi bilan boshqa to’qimalarga quyiladi va ularga ta’sir qiladi.
1
[3] 
Hulq-atvor – bu tirik organizmning tashqi muhit 
ta’sirlariga javoban yuzaga keladigan murakkab reaksiyalar 
majmuasi 
hisoblanadi. 
Tirik 
mavjudotlar 
psixikasi 
rivojlanganligining darajasiga ko‘ra, murakkabligi turlicha 
bo‘lgan hulq-atvorga ega ekanliklarini alohida ta’kidlab 
o‘tish zarur. SHunday qilib, yuqoridagi fikrlar asosida, tirik 
organizmlar psixikasi rivojlanganligining to‘rt asosiy 
darajasini ajratish mumkin, bular: ta’sirchanlik, sezgilar (his-tuyg‘ular), yuqori tuzilgan biologik turning 
xulq-atvori (tashqi belgilangan hulq-atvor), inson ongi (sababiy hulq-atvor)dir. Ushbu darajalarning har 
biri o‘z rivojlanish bosqichlariga ega ekanliklarini ta’kidlab o‘tish zarur. Psixika rivojlanishining yuqori 
darajasi faqat insonga xosdir.