O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti «Sanoat muhandisligi»

SILLIQ SILINDRIK BIRIKMALARNI ISSIQLAYIN YIG’ISH
Ishdan maqsad: Silliqssilindrik birikmalarni issiqlayin yig’ish to’g’risida malaka va ko’nikmalarga ega bo’lish.
Umumiy ma’lumotlar
Pressda o’tqazilgan birlashtirish mashinasozlikda ajralmas yoki kam ajraladigan tutashmalar uchun keng qo’llaniladi. Bu tutashmalarda detallarning o’zaro siljishidagi qarshiligi tutashmadagi taranglik miqdoriga proporsional bo’lgan siqilishning (qamrovchi) va cho’zilishining (qamrovchi) bikr deformatsiyasi kuchi bilan hosil qilinadi va qo’llab-quvvatlaydi.
Pressli o’tkazmalar mustahkamligi eng katta aylantiruvchi moment
_{ } kg.m (1)
bu erda: k –o’tqazish yuzasidagi solishtirma bosim, kg/mm²;
F=_{ }-o’tkazish yuzasi maydoni, mm²
f-tutashish yuzalari orasidagi ishqalanish koeffitsienti (po’lat va cho’yanlar uchun f=0,1-1,15)
d l-o’tqazish yuzasi diametri va uzunligi, mm.
Pressli o’tkazmaning bardosh beradigan eng katta o’qli kuchlanishi
_{ }, kg (2)
Silliqssilindrik birikmalarni issiqlayin yig’ishda siqish kuchi asosan, o’tqazish yuzalaridagi katta taranglik o’tkazmalari va o’lchamlarida amalga oshiriladi. U presslanayotgan detal va teshiklarning siljishi bo’yicha presslash oxirida eng katta qiymatda ketma-ket oshib boradi.
Misol: _{ }li po’lat valga (a₁=0), uzunligi _{ } bo’lgan cho’yan bo’rtig’ini (stupitsani) va tashqi diametri _{ } (a₂=0,6) da o’tqizma _{ } (Δ=90mkm) bo’lganda zarur bo’lgan presslash kuchi aniqlansin (bunda _{ }).
Bosim _{ } kg.s/mm² (3)

Presslashdagi eng katta kuch (_{ }).

_{ }kgs (4)
Presslashni engillashtirish uchun siliqssilindrik birikmalarni issiqlayin yig’ish tavsiya etiladi, bunda qamrovchi yuzalarni qizdirish yoki qamranuvchi yuzalarni sovutish, shuningdek u yoki bu jarayonni birgalikda bajarishi mumkin.
Issiqlayin yig’ish presslash o’tkazmalarning mustahkamligini taxminan 1,2-1,5 marta oshiradi. O’tkazmada h tirqishni hosil qilish uchun qamrovchi detalni qizdirish uchun zarur bo’lgan temperatura
_{ } (5)
bu erda Δ- o’tqazmada eng katta taranglik;
d-o’tqazma diametri, mm;
_{ }- qamrovchi detal materialining chiziqli kengayish koeffitsenti
Qamranayotgan detalni sovutish holati uchun
_{ }
bu erda _{ } –minus temperaturada qamranuvchi detal materialining chiziqli kengayish koeffitsienti. Sovutish uchun qattiq uglekislota (bug’lanish temperaturasi -80⁰S) qo’llaniladi; juda yuqori (chuqur) sovutishda suyuq kislorod (-183⁰S), azot (-196⁰S) va ba’zi hollarda vodorod (-252⁰S) qo’llaniladi.
Shuni ta’kidlash lozimki, qizdirilgan detal pechdan olish va uni press tagiga tashib o’tishda tezda sovib qoladi. Presslash vaqtida qizdirilgan bo’rtiqlik (stupitsa) temperaturasi sovuq val bilan tutashtirilganda tezda tushib ketadi.
Shuning uchun qizdirish temperaturasini shunday temperaturaga oshirish kerakki ( o’rtacha 30-50⁰C ga), bunda detalni tashishda va presslash operatsiyasini tezlashtirish kerak.
Sovush temperaturasini detalni tashishda va presslashda sovushini hisobga olgan holda belgilash zarur.
Sovush temperaturasini sovituvchi muhitda va sovish davomiyliligi orqali rostlash mumkin.
Misol: Presslash o’tqazmasi diametri d=100 mm; o’tqazma Pr (eng katta taranglik 85 mkm) val va bo’rtiq (stupitsa) po’latdan tayyorlangan. Presslashda nol taranglik (_{ }) va tirqish _{ } bo’lganda stupitsani qizdirish temperaturasini aniqlang.
0-100⁰Sda po’latning chiziqli kengayish koeffitsenti _{ }1/⁰C:
Yig’ish temperaturasini _{ }⁰S qabul qilamiz

Detalni tashishda sovushini( _{ }⁰C) hisobga olgan holda _{ }⁰C 50 mkm tirqish olish uchun qizdirish zarur bo’lgan temperatura

Tashishdagi sovushni hisobga olgan holda _{ }⁰S qabul qilamiz
Nol taranglik hosil qilish uchun zarur bo’lgan valni sovuitish temperaturasini _{ } aniqlaymiz. _{ } dan _{ } gacha oraliqda po’latning chiziqli kengayish koeffitsienti _{ }1/⁰S.
Valning sovish temperaturasi

Sovishni hisobga olgan holda _{ }⁰S
50 mkm tirqishga ega bo’lish uchun zarur bo’lgan sovitish temperaturasi

Sovishni hisobga olgan holda _{ }⁰C