O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent Moliya instituti

 
13.2. Mustaqillik yillarida O„zbekistonda hayotni uzoq muddatli 
sug„urtalashning rivojlanishi va huquqiy asoslarining yaratilishi
Mamlakatimizda mustaqillik yillari sug‗urta sohasini huquqiy tartibga 
solishga qaratilgan qator qonunchilik hujjatlari qabul qilindi. Sug‗urta faoliyatini 
tartibga soluvchi dastlabki ―Sug‗urta to‗g‗risida‖ gi Qonun 1993 yil 6 mayda qabul 
qilingan. Keyinchalik mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida, sug‗urta 
tizimida yuz bergan o‗zgarishlarni hisobga olib yangi tahrirda 2002 yil 5 aprelda 
―Sug‗urta faoliyati to‗g‗risida‖gi Qonun qabul qilindi. 1993-2017 yillar davomida 
milliy sug‗urta tizimi faoliyatini qonuniy tartibga solish bilan bog‗liq o‗nlab 
qonunchilik hujjatlari qabul qilindi va ular muntazam takomillashtirilib 
borilmoqda.
 
Sug‗urta faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik hujjatlari ichida 2002 
yilning 5 aprelida qabul qilingan ―Sug‗urta faoliyati to‗g‗risida‖gi Qonun muhim 
o‗rin tutadi. Ushbu Qonunga ko‗ra O‗zbekiston Respublikasida sug‗urta tizimi 2 
sohaga ajratiladi: 
1. Hayotni sug‗urta qilish tarmog‗i. Bunda jismoniy shaxslarning hayoti, 
sog‗lig‗i, mehnat qobiliyati va pul ta‘minoti bilan bog‗liq manfaatlari sug‗urta 
qilinadi. 

---

186 
2. Umumiy sug‗urta tarmog‗i. Bunda shaxsiy, mulkiy va javobgarlikni 
sug‗urta qilish kabilarni o‗zida mujassamlashtiradi. 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―Sug‗urta xizmatlari 
bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖ 2002 yil 27 noyabrdagi 
413-sonli qarori asosida ―Sug‗urtalovchilar va sug‗urta brokerlarining sug‗urta 
faoliyatini litsenziyalash to‗g‗risida‖ Nizom tasdiqlangan. Nizomda litsenziya 
talablari va shartlari, litsenziya olish uchun zarur bo‗lgan hujjatlar, arizalarni ko‗rib 
chiqish va litsenziya berish yoki litsenziya berishni rad etish to‗g‗risida qaror qabul 
qilish kabi masalalar yoritilgan. Ushbu qarorning 8 bandiga ko‗ra Hayotni 
sug‗urta qilish sohasida sug‗urta faoliyatini amalga oshiruvchi litsenziat — 
sug‗urtalovchi umumiy sug‗urta sohasida sug‗urta faoliyatini qo‗shib olib borishga 
haqli emas, umumiy sug‗urtaning 1 va 2-klasslari bo‗yicha faoliyat bundan 
mustasno. 
Shuningdek, mamlakatimiz sug‗urta kompaniyalari tomonidan amalga 
oshiriladigan sug‗urta turlari bo‗yicha klassifikator ham 2002 yil 27 noyabrda 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―Sug‗urta xizmatlari bozorini 
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 413-sonli Qarorining 1-ilovasi - 
―Sug‗urtalovchilar va sug‗urta brokerlarining sug‗urta faoliyatini litsenziyalash 
to‗g‗risida‖gi Nizomga 1-ilova sifatida sug‗urta faoliyati klassifikatori 
tasdiqlangan.
Mazkur sug‗urta faoliyati klassifikatorining qabul qilinishi sug‗urta 
kompaniyalari uchun sug‗urta faoliyatini amalga oshirishda asos hisoblanadi. 
Sug‗urta kompaniyalari sug‗urta faoliyati uchun litsenziya olishda Moliya 
vazirligi tomonidan qo‗yiladigan talablarda ham faoliyat yuritmoqchi bo‗lgan 
sug‗urta xizmatlari bo‗yicha sug‗urta shartomlaridan nusxa taqdim etilishi shart 
hamda arizada sug‗urta klasslari nomlari ham keltiriladi. Keltirilgan sug‗urta 
turlari bo‗yicha boshqa talablar ham o‗rnatilgan.
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 27 noyabrdagi 
―Sug‗urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 
413-sonli Qarorining 1-ilovasi – ―Sug‗urtalovchilar va sug‗urta brokerlarining 

---

187 
sug‗urta faoliyatini litsenziyalash to‗g‗risida‖gi Nizom haqida bo‗lib, uning 1-
ilovasida sug‗urta faoliyati klassifikatorining tarkibi hamda tarmog‗i kelirilgan. 
- hayotni sug‗urta qilish sohasida ihtiyoriy va majburiy sug‗urtalash boyicha 
quyidagi klasslarni o‗z ichiga oladi: 
I klass – Hayot va annuitetlar; 
II klass – Nikoh va tug‗ilish; 
III klass – Hayotni uzoq muddatga sug‗urta qilish; 
IV klass – Sog‗liqni sug‗urta qilish; 
- umumiy sug‗urta sohasida quyidagi klasslarni o‗z ichiga oladi: 
1 klass – Baxtsiz hodisalardan ehtiyot shart sug‗urta qilish; 
2 klass – Kasallik holatlaridan ehtiyot shart sug‗urta qilish. 
O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 22 apreldagi 41-son 
buyrug‗iga muvofiq tasdiqlangan va O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 
2008 yil 12 mayda 1806-son bilan davlat ro‗yxatiga olingan ―Sug‗urtalovchilar va 
qayta sug‗urtalovchilarning to‗lov qobiliyati to‗g‗risida‖ Nizom, O‗zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 20 noyabrdagi 107-son buyrug‗iga 
binoan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2008 yil 15 dekabrda 1882-son bilan 
davlat ro‗yxatiga olingan ―Sug‗urtalovchilarning sug‗urta zahiralari to‗g‗risida‖gi 
Nizom va boshqa shu kabi me‘yoriy-huquqiy hujjatlarda o‗z ifodasini topgan. 
Xususan, ―Sug‗urtalovchilar va qayta sug‗urtalovchilarning to‗lov qobiliyati 
to‗g‗risida‖gi Nizomda sug‗urtalovchining (qayta sug‗urtalovchining) alohida 
tavakkalchiliklar bo‗yicha majburiyatlarining yo‗l qo‗yiladigan eng ko‗p miqdori 
sug‗urta zahiralari va o‗z mablag‗lari manbalari summasining 20 foizidan 
oshmasligi shart. Masalan, sug‗urtalovchining sug‗urta zahiralari va o‗z 
mablag‗lari miqdori 5,0 mlrd.so‗mni tashkil etadi. Demak, nizomga asosan 
sug‗urtalovchining alohida tavakkalchiliklar, ya‘ni bitta sug‗urta shartnomasi 
doirasida zimmasiga olmoqchi bo‗lgan majburiyati 1,0 mlrd.so‗mdan oshib 
ketmasligi zarur. Agar sug‗urta majburiyati miqdori 1,0 mlrd.so‗mdan oshib ketsa, 
u holda sug‗urtalovchi oshgan summani qayta sug‗urta qilishi shart. 

---

188 
Sug‗urta zahiralarini shakllantirish bo‗yicha talablar va ularni hisob-kitob 
qilish tartibi ―Sug‗urtalovchilarning sug‗urta zahiralari to‗g‗risida‖gi Nizomda 
qayd etilgan. Sug‗urta zahiralari har bir sug‗urta turi bo‗yicha shartnoma bo‗yicha 
sug‗urta tovoni (sug‗urta summasi) to‗lanishi zarur bo‗lgan valyutada 
shakllantiriladi. Sug‗urtalovchi sug‗urta zahirasini buxgalteriya hisobotini tuzish 
paytda hisobot davri holatiga sug‗urta faoliyatini amalga oshirish bo‗yicha olingan 
moliyaviy natijani aniqlashda hisoblaydi.
O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 11 iyuldagi 77-
sonli, Davlat soliq qo‗mitasining 2008-3-sonli va Monopoliyadan chiqarish, 
raqobat va tadbirkorlikni qo‗llab-quvvatlash davlat qo‗mitasining 2008 yil 26 
iyundagi 13-son qarorlari bilan tasdiqlangan va O‗zbekiston Respublikasi Adliya 
vazirligida 2008 yil 15 avgustda 1842-son bilan ro‗yxatga olingan ―Sug‗urta 
faoliyati to‗g‗risidagi qonun hujjatlarini buzganligi uchun sug‗urtalovchilarga 
jarima sanksiyalarini qo‗llash tartibi to‗g‗risidagi Nizom‖da sug‗urtalovchilarga 
sug‗urta faoliyati to‗g‗risidagi qonunchilik hujjatlarini buzganlik uchun jarima 
sanksiyalari qo‗llash tartibi belgilangan. Mazkur Nizom O‗zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2008 yil 21 maydagi PQ-872-sonli ―Sug‗urta xizmatlari bozorini 
yanada isloh qilish va rivojlantirishga oid qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi 
qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan. Mazkur Nizomga muvofiq sug‗urta faoliyati 
to‗g‗risidagi qonun hujjatlarini buzganligi uchun sug‗urtalovchilarga jarima 
sanksiyalarini qo‗llash to‗g‗risidagi qarorlar sug‗urta faoliyatini tartibga soluvchi 
va nazorat qiluvchi maxsus vakolatli davlat organi - O‗zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirligi tomonidan qabul qilinadi. Sug‗urta faoliyati to‗g‗risidagi qonun 
hujjatlari, sug‗urtalovchilar tomonidan buzilganligi uchun ularga sug‗urta faoliyati 
to‗g‗risidagi qonun hujjatlariga muvofiq sug‗urtalovchi uchun belgilangan ustav 
kapitali eng kam miqdorining 0,1 foiz miqdorigacha jarima solinadi. 
Sug‗urta sohasi jadal sur‘atlar bilan rivojlanayotgan iqtisodiyot 
tarmoqlaridan biri bo‗lib hisoblanadi. Shubxasiz, qabul qilinayotgan barcha 
qarorlar va islohatlar mamlakatimizda sug‗urta sohasiga davlat miqyosda 
berilayotgan yuksak e‘tibordan dalolat beradi.

---

189 
Bugungi kunda sug‗urta kompaniyalarining ishonchliligining muhim 
ko‗rsatkichlaridan biri bu uning sug‗urtalanganlardan kelib tushayotgan talablarni 
o‗z vaqtida va to‗liq bajarish qobiliyatiga ega bo‗lishidir. Bu, ayniqsa, shaxsiy 
sug‗urta bo‗yicha xizmat ko‗rsatadigan kompaniyalar ishida juda muhimdir. 
Shaxsiy, hayot va sog‗liqni sug‗urtalashga ixtisoslashgan ―O‗zbekinvest 
Hayot‖ sug‗urta kompaniyasi ham sug‗urta e‘tirozlariga katta e‘tibor qaratmoqda. 
―O‗zbekinvest Hayot‖ sug‗urta kompaniyasi 2018 yilning 1-choragida 
amalga oshirilgan sug‗urta to‗lovlarniing hajmi 5,06 mlrd.so‗mni tashkil etdi va 
bu 2017 yilning shu davridan 136,8 foizga ko‗p bo‗ldi. Hisobot davrida kelib 
tushgan arizalarning soni 1,73 tadan oshdi, shulardan qariyb 1,7 mingtasi hal etildi. 
Qolgan arizalar ko‗rib chiqilmoqda. 
Kompaniya 
tomonidan 
amalga 
oshirilgan 
to‗lovlardan, 
uning 
ixtisoslashuviga mos holda, 92 foizdan ortig‗i ixtiyoriy turlarga to‗g‗ri keladi. O‗z 
navbatida, hayotni ixtiyoriy sug‗urtalash shartnomalari bo‗yicha to‗lovlarning 
ulushi umumiy to‗lovlarning 91 foizini tashkil etdi. Hisobot davrida O‗zbekiston 
Respublikasining ―Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‗urta 
qilish to‗g‗risida‖gi qonunini amalga oshirish doirasida amalga oshirilgan
to‗lovlar hajmi umumiy qiymatning 8 foizini tashkil etdi. Ko‗rib chiqilayotgan 
davrda amalga oshirilgan to‗lovlarning kelib tushgan sug‗urta mukofotlariga 
nisbatan ulushi 79,1 foizni tashkil etgan. Buni esa uning sug‗urta portfelida ham,
kelib tushayotgan sug‗urta e‘tirozlarida, uzoq muddatli shartnomalarda ham 
ustunligi bilan izohlash mumkin. Kompaniya filial tarmog‗i faoliyatini 
rivojlantirish bo‗yicha ishlar doirasida, aytish lozimki, hisobot yilida hududiy 
filiallar tomonidan amalga oshirilgan to‗lovlarning ulushi umumiy hajmning 
yarmilan ko‗pini tashkil etdi. 
Joriy yilning I choragi yakunlariga ko‗ra, yuridik va jismoniy shaxslar 
tomonidan ―O‗zbekinvest Hayot‖ sug‗urta kompaniyasidan olingan sug‗urta 
mukofotlarining qiymati 6,4 mlrd. so‗mdan oshib, 2017 yilning shu davriga 
nisbatan 134 foizga o‗sishni ta‘minladi. Ko‗rib chiqilayotgan davrdagi amalda 
bo‗lgan hayot va sog‗liqni sug‗urtalash shartnomalari bo‗yicha sug‗urta 

---

190 
majburiyatlari hajmi 280,9 mlrd. so‗mdan oshdi va o‗tgan yilga nisbatan 21,1 
foizga ko‗paydi. 
―O‗zbekinvest Hayot‖ sug‗urta kompaniyasi sug‗urta portfeli tuzilmasida 
mukofotlarning asosiy ulushi (98 foizdan ko‗pi), kompaniya ixtisosligiga ko‗ra, 
hayotni sug‗urtalash sohasiga, shu jumladan, majburiy turlariga to‗g‗ri keldi. O‗z 
navbatida, hayotni uzoq muddatli sug‗urtalashning ixtiyoriy turlarining ulushi 
sug‗urta mukofotlari umumiy yig‗imida 79 foizdan oshdi va o‗tgan yilning shu 
davriga nisbatan 54 foizga o‗sdi. 
Kompaniya faoliyatining xususiyatini hisobga olib, filial tarmog‗ining 
rivojlanishi ham muhim yo‗nalishlardan biri hisoblanadi. O‗tgan davrda 
―O‗zbekinvest Hayot‖ sug‗urta kompaniyasining sug‗urta mukofotlari umumiy 
yig‗indisida hududiy filiallarning ulushi 68,2 foizini tashkil etdi, 2017 yilning I 
choragida bu ko‗rsatkich 62 foiz darajasida bo‗lgan edi. 
Kompaniya faoliyatini yanada rivojlantirish amaldagi mahsulotlarni 
takomillashtirish va yangilarini ishlab chiqish, iste‘molchilarning afzal ko‗rgan 
jihatlarni kuzatish, sug‗urta e‘tirozlarini muvofiqlashtirish sifatini oshirish va 
ko‗rsatiladigan xizmatlarga ko‗zlangan auditoriyaning turli toifalariga yo‗l ochib 
berish uchun agentlik tarmog‗ini kengaytirishni taqozo etadi.
7-jadval