|
3. Kontentni o'rganish tushunchasiV.V. Davydovava D.B. Elkonin
Yana bir zamonaviy didaktik kontseptsiya - mazmunli ta'lim tushunchasi. 1960-yillarda. psixologlar V.V. boshchiligida ilmiy guruh tuzildi. Davydov va D.B. Elkonin. Psixologlar insonning aqliy rivojlanishida boshlang'ich maktab yoshining o'rni va ahamiyatini aniqlashga harakat qildilar. Bu yoshda, zamonaviy sharoitda, o'quvchilarda mavhum nazariy fikrlash va xatti-harakatlarni o'zboshimchalik bilan nazorat qilish sharti bilan aniq ta'lim vazifalarini hal qilish mumkinligi aniqlandi.
Tadqiqotlar an'anaviy ekanligini ham aniqladi boshlang'ich ta'lim ko'pchilik boshlang'ich maktab o'quvchilarining to'liq rivojlanishini ta'minlamaydi. Bu shuni anglatadiki, u bolalar bilan ishlashda zarur proksimal rivojlanish zonalarini yaratmaydi, lekin asosan maktabgacha yoshda paydo bo'lgan va rivojlana boshlagan aqliy funktsiyalarni (sezgi kuzatish, empirik fikrlash, utilitar xotira va boshqalar) o'rgatadi va mustahkamlaydi. ). Bundan kelib chiqadiki, mashg'ulotlar oxir-oqibat aqliy neoplazmalarga aylanadigan proksimal rivojlanishning zarur zonalarini yaratishga qaratilgan bo'lishi kerak.
Bunday mashg`ulot nafaqat faktlar bilan tanishishga, balki ular o`rtasidagi bog`lanishni bilishga, sabab-natija munosabatlarini o`rnatishga, munosabatlarni o`rganish ob`ektiga aylantirishga qaratilgan. Shunga asoslanib, V.V. Davydov va D.B. Elkonin o'zining rivojlantiruvchi ta'lim kontseptsiyasini, birinchi navbatda, o'quv fanlari mazmuni va uni ta'lim jarayonida qo'llash mantig'i (usullari) bilan bog'laydi.
Ularning nuqtai nazari bo'yicha, o'qitish mazmuni va usullarini asosan boshlang'ich maktabda o'quvchilarda empirik tafakkur asoslarini shakllantirishga yo'naltirish bolalar rivojlanishining eng samarali usuli emas. Maktab o'quv predmetlarini qurish maktab o'quvchilarida nazariy tafakkurning o'ziga xos, empirikdan farqli mazmuniga ega bo'lgan namoyon bo'lishini ochib berishi kerak.
V.V.ning so'zlariga ko'ra. Davydov va D.B. Elkonin. Bu nazariyadagi nutq inson tomonidan umuman bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirish haqida emas, balki to'g'ridan-to'g'ri muayyan ta'lim faoliyati shaklida yuzaga keladigan assimilyatsiya haqida. Uni amalga oshirish jarayonida talaba nazariy bilimlarni egallaydi. Ularning mazmuni nima sodir bo'layotganini va ob'ektning rivojlanishini aks ettiradi. Shu bilan birga, xilma-xillik birligi sifatida real, konkretning nazariy qayta ishlab chiqarilishi fikrning mavhumlikdan konkretlikka harakati orqali amalga oshiriladi.
Har qanday maktab fanlarini o'rganishni boshlaganda, o'qituvchi yordamida maktab o'quvchilari o'quv materialining mazmunini tahlil qiladilar, unda ma'lum bir boshlang'ich umumiy munosabatni ta'kidlaydilar, shu bilan birga u boshqa ko'plab maxsus holatlarda ifodalanganligini aniqlaydilar. Maktab o'quvchilari o'rganilayotgan mavzuning mazmunli abstraktsiyasini yaratadilar, ta'kidlangan boshlang'ich umumiy munosabatni belgi shaklida belgilaydilar;
O`quv materiali tahlilini o`rganar ekan, o`quvchilar o`qituvchi yordamida ushbu boshlang`ich munosabatlarning uning turli ko`rinishlari bilan tabiiy bog`liqligini ochib beradilar va natijada o`rganilayotgan mavzuning mazmunli umumlashmasini oladilar. Bundan tashqari, talabalar umumlashma va mazmunli abstraktsiyalardan o'qituvchi yordamida doimiy ravishda boshqa, ko'proq shaxsiy abstraktsiyalarni yaratish va ularni yaxlit o'quv mavzusida birlashtirish uchun foydalanadilar. Ushbu bosqichda o'quvchilar dastlabki aqliy shakllanishlarni tushunchaga aylantiradilar, bu esa o'z navbatida kelajakda ularning har xil dolzarb o'quv materialiga yo'naltirilishining umumiy tamoyili bo'lib xizmat qiladi.
Bilimlarni o'zlashtirishning bu usulida ikkita xarakterli xususiyat mavjud. Birinchidan, o‘quvchilarning fikri umumiydan xususiyga o‘tadi. Ikkinchidan, assimilyatsiya o`quvchilar tomonidan ular o`rganayotgan tushunchalar mazmunining kelib chiqish shartlarini ochib berishga qaratilgan.
Masalan, boshlang'ich maktabda ham maktab o'quvchilari o'z hududining oddiy o'simliklari - o'rmon, bog', bog'ning gullari va butalari haqida, dala va sabzavot ekinlari haqida bilim oladilar, ularni tashqi o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra farqlashga o'rgatiladi; odamlar ularni kundalik hayotda qanday ishlatishini o'rganadilar. Bu o'simlik dunyosi bilan tanishishning birinchi bosqichi bo'lib, buning natijasida hissiy konkretlikni bilish sodir bo'ladi. Keyinchalik, bolalar gullaydigan o'simlikning alohida organlarini, ularning tuzilishi va funktsiyalarini batafsil o'rganishni boshlaydilar. Bu yerda bilishning ushbu bosqichida yaxlitlikning individual tomonlarini – urug‘, ildiz, poya, barg, gulning tuzilishi, hayotiy faoliyati va qonuniyatlarini aks ettiruvchi abstraksiyalar shakllanadi. Keyingi bosqichda, ilgari shakllangan abstraktsiyalar asosida, butun o'simlik dunyosi tarixiy rivojlanishida nazariy jihatdan takrorlanadi. Bu hissiy jihatdan aniq emas, balki abstraktsiyalar va kognitiv qonunlar asosida kontseptual jihatdan aniq takrorlanadi.
Nazariy yetakchi o‘rinlar bilan o‘zlashtirish mavzuni o‘rganishning boshlanishiga yaqin bo‘lishi kerak.Agar faktlar nazariy g‘oyalar bilan bog‘liq holda o‘rganilsa, ular yordamida guruhlangan va tizimlashtirilgan bo‘lsa, ularni o‘zlashtirish osonroq bo‘ladi.
Ta'lim vazifasi harakatlar tizimi orqali hal qilinadi. Birinchidan, ta'lim vazifasini qabul qilish, ikkinchidan, unga kiritilgan vaziyatni o'zgartirish. Vazifa vaziyatning ob'ektiv shartlarining genetik jihatdan boshlang'ich munosabatlarini topishga qaratilgan bo'lib, unga yo'naltirish boshqa barcha vazifalarni keyingi hal qilish uchun universal asos bo'lib xizmat qiladi. Boshqa tarbiyaviy harakatlar yordamida talabalar ushbu boshlang'ich munosabatni modellashtiradi va o'rganadi, uni shaxsiy sharoitda ajratib turadi, nazorat qiladi va baholaydi.
Tegishli harakatlar orqali nazariy bilimlarni o'zlashtirish o'rganilayotgan mavzularning muhim munosabatlariga yo'naltirishni talab qiladi, bu tahlilni amalga oshirish, rejalashtirish va mazmunli xarakterni aks ettirishni o'z ichiga oladi. Shuning uchun nazariy bilimlarni o'zlashtirganda, nazariy tafakkurning muhim tarkibiy qismlari sifatida aynan shu aqliy harakatlarning rivojlanishi uchun shart-sharoitlar paydo bo'ladi.
Ta'limni rivojlantirish konsepsiyasi V.V. Davydov va D.B. Elkonina, birinchi navbatda, shaxsiyatning asosi sifatida ijodkorlikni rivojlantirishga qaratilgan. Rivojlantiruvchi ta'limning bu turi ular an'anaviy ta'limga qarshi. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu kontseptsiyaning ko'plab qoidalari uzoq muddatli eksperimental ishlar jarayonida tasdiqlangan. Hozirda uni ishlab chiqish va sinovdan o'tkazish davom etmoqda. Biroq, bu kontseptsiya ommaviy ta'lim amaliyotida hali etarli darajada joriy etilmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
