O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

Ishlab chiqarishning faollik metodi.
 
O‘quv ishlab chiqarish ishlarida faollik, ya’ni aqliy bilim katta rol o‘ynaydi. 
Faollik ta’lim oluvchilar mustaqilligida va maqsadli faoliyat tanlashlarida va ularni 
ijobiy natijalarga olib kelish, mehnatni rejalashtirish, analiz va xatoliklarga yo‘l 
qo‘ymasligida ko‘rinadi. Ta’lim oluvchilarning o‘quv ishlab chiqarish ta’limidagi 
faolligi – mashinalarni, agregatlarni ishlatishdagi qobiliyati, ichki jarayonni bilishi va 
qilingan tahlillar asosida maqsadli echimlarga kelishlarida ko‘rinadi. 
Ishlab chiqarish ta’limidagi «faollik» metodiga – ishlab chiqarishdagi texnik 
masalalarni echish kiradi: ishlov berish, tuzatish, boshqarish me’yorini hisoblash, 
avtomatlashtirilgan jihozlar uchun boshqaruv dasturini ishlab chiqish, jadval, 
diagrammalardan kerakli ma’lumotlarni topish kabilar. 
Ishlab chiqarish ta’limining «faollik» metodiga mashqlar ham kiradi. Mashqlar 
ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘ladigan masalalarni echish uchun qo‘llaniladi. 
Bunday mashqlar ishlab chiqarish hayotida sodir bo‘ladigan jarayonlarga ta’lim 
oluvchilarni tayyorlaydi. Mashqlarni o‘tkazish uchun jarayon hosil qilish kerak 
bo‘ladi. M: agregatlarni sozlash, texnologik me’yorlarni buzilganligi, ish joyida 
buzilish holatlarining sodir bo‘lishi kabilar. 
 
4. Ta’lim oluvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini 
nazorat qilish 
Ta’limda nazorat qilishning 2 turi mavjud. Birinchi – ta’lim oluvchilarning 
o‘quv faoliyatini har xil kuzatish, ikkinchisi – ta’lim oluvchilarning bilim, ko‘nikma
va malakalarini tekshirishdan iborat. 
Ko‘nikma
deganda odamning bilim olishi, elementar tajriba va malakaga 
tayanib biron ishni muvaffaqiyatli bajarish imkoniyati tushuniladi. Orttirilgan 
bilimlar odam xatti-harakatining nazariy asosi hisoblanadi. Bilimlarga asoslanib xatti-
harakatlarning ketma-ketligi, alohida bosqichlari fikran xayoldan o‘tkaziladi. 
Elementar tajriba talablarida aynan biror faoliyat haqida aniq tasavvur hosil qilish 
imkonini beradi. Biron kasb yoki faoliyat haqida tasavvurga ega bo‘lishda elementar 
tajriba bilan birga boshqalarning tajribasini tasavvur qilish ahamiyat kasb etadi. Bu 
erda pedagogning shaxsiy namunasi, mutaxassis kadrlarning ilg‘or tajribalari, etuk 
olim ijodkorlarning ish jarayoni misol bo‘la oladi. 
Mehnat ko‘nikmalarining shakllanishi jarayonida talabalar ko‘rish yoki eshitish 
orqali faqat harakatlarning qanday bajarilishi haqida tasavvurga ega bo‘ladilar. Bu 
faqat namuna, bajarilishi kerak bo‘lgan ish haqidagi kirish instruktati hisoblanadi 
Ko‘nikmaning shakllanishi uchun talaba bu harakatlarni o‘zi bajarib ko‘rishi shart. 
Ta’limning turli bosqichlarida talabalar mehnat ko‘nikmalariningdarajasi har xil 
bo‘ladi. Elementar ko‘nikmalar asta-sekin murakkab ko‘nikmalarga aylanadi, 
murakkab ko‘nikmalar ko‘p marta qaytarilishi yoki mashq qilinishi natijasida 
malakalar paydo bo‘ladi. 
Malaka 
– bilimlarga asoslanib mashq yordamida aylangan faoliyatning 
avtomatlashgan komponenti hisoblanadi. Malaka tez va aniq bajarish bilan bog‘liq 
bo‘lgan ko‘nikmalarning avtomatlashgan elementlari sanaladi. Malakalar 

---

90 
bajarilayotgan faoliyatning faqat mahorat tomonini, ya’ni ayrim harakatlarni 
ifodalaydi. 
Ishlab chiqarish ta’limi jarayonida ta’lim oluvchilarning o‘quv ishlab 
chiqarishda bajargan va bajarayotgan nazorat qilishning asosiy metodlari: joriy, 
oraliq va yakuniy nazoratlardir. 
Tashxisli nazorat turlaridan biri – 
test o‘tkazishdir. Test ikki usulda 
o‘tkaziladi.