O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

Ахloqiy me’yor –
jamiyat tomonidan tan olingan bo’lib, unda 
yashovchi kishilar tomonidan bajarilishi majburiy-ixtiyoriy bo’lgan 
qoida 
Ахloq (лот. “moralis” – xulq-atvor) ijtimoiy ong shakllaridan 
biri hisoblanib
, ijtimoiy munosabatlar va shazs xatti-harakatini 
tartibga soluvchi, muayyan jamiyat tomonidan tan olingan, rioya 
qilinishi zarur bo’lgan tartib, odob, o’zaro munosabat, muloqot, 
xulq-atvor qoidalari, mezonlarining majmui sifatida aks etadi 

---

145 
Axloh kishining xulq-atvori, e’tiqod-iymoni, yurish-turishi, fikr-mulohazalari, 
mushohada va muloqotida namoyon bo‘ladi. Axloqli inson o‘zini qattiq hurmat 
qiladi, intizomli bo‘ladi. Suhbatdoshning ko‘ngliga qarab gapiradi, kishi dilini 
og‘ritmaydi, muloqot odobiga rioya qiladi. 
Ijtimoiy tarbiya yo‘nalishlaridan biri 
aqliy tarbiya
sanaladi. 
Aqliy tarbiyani tashkil etishda quyidagi 
vazifalar
hal qilinadi (7-rasm): 
 
7-rasm. Aqliy tarbiyani tashkil etishdagi vazifalar 
Bilimlar tizimini ongli ravishda o‘zlashtirish mantiqiy fikrlash, xotira, diqqat, 
idrok etish, aqliy qobiliyat, moyillik va iqtidorni rivojlantirishga ko‘maklashadi. 
Hadislarda “Ilmga ilm olmoq yo‘li bilan erishilgaydir. Ilmu hunarni Xitoyga 
borib bo‘lsa ham o‘rganinglar. ... Ilm egallang. Ilm sahroda do‘st, hayot yo‘llarida 
Аqliy tarbiya
shaxsga tabiat va jamiyat taraqqiyoti to’g’risidagi 
bilim asoslarini berish, uning aqliy (bilish) qobiliyati, tafakkurini 
shakllantirishga yo’naltirilgan pedagogik faoliyat jarayoni bo’lib, 
shaxs tomonidan tabiat, jamiyat, shuningdek, inson tafakkuri 
haqidagi bilimlarni o’zlashtirish, unda ilmiy dunyoqarashni 
shakllantiradi. Аqliy tarbiya yuksak ma’naviy va axloqiy sifatlarga 
ega shaxsni tarbiyalashda yetakchi o’rin tutadi 
Вазифалар 
Шахснинг муайян ҳажмдаги 
илмий билимларни 
ўзлаштиришига эришиш 
Билишга бўлган 
қизиқишларни юзага 
келтириш 
Ақлий қобилият ва 
иқтидорни ривожлантириш 
Билишга бўлган 
фаолликни кучайтириш 
Мавжуд билимларни 
мунтазам бойитиб бориш, 
ўрта таълим ва махсус 
касбий тайёргарликни 
ошириш эҳтиёжини 
ривожлантириш 
Замонавий илм-фан. 
техника ва технологияга 
доир билимларни бериш 
асосида илмий
дунёқарашни 
шакллантириш 

---

146 
tayanch, yolg‘iz damlarda yo‘ldosh baxtsiz daqiqalarda rahbar, qayg‘uli onlarda 
madadkor, odamlar orasida zebu-ziynat, dushmanlarga qarshi kurashishda quroldir”, 
“Ilm olmoqqa intilish har bir muslim va muslima uchun farzdir”, - deyiladi. 
A.Navoiy “Farhod va SHirin” dostonidan Farhodni idrokli, bilimli, hunarli, kamtar, 
insonparvar, irodali va e’tiqodli shaxs sifatida tasvirlaydi. 
Jismoniy tarbiya ham ijtimoiy tarbiyaning tarkibiy qismi sanaladi.
Texnologiyalashgan mavjud ijtimoiy sharoit jismonan baquvvat, ishlab 
chiqarish jarayonida yuqori unum bilan ishlashga qodir, qiyinchiliklardan 
cho‘chimaydigan, shuningdek, vatan himoyasiga doimo tayyor bo‘lgan yosh avlodni 
tarbiyalash zarurligini ko‘rsatmoqda. 
Jismoniy tarbiyaning