O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

4-MAVZU. INSON RESURSLARINI BOSHQARISHDA 
MOTIVATSIYA NAZARIYASI VA XODIMLAR 
MOTIVATSIYASI BORASIDAGI HOZIRGI ZAMON 
MUAMMOLARI 
 
Reja: 
4.1. Motivatsiyaning boshlang‗ich va klassik nazariyalari.
4.2. Motivatorlar va gigienik faktorlar nazariyasi 
4.3. Motivatsiya borasidagi zamonaviy muammolar 
 
Motivlashtirish-
bu ruhiy omil bo‗lib, shaxs faolligining manbai, 
sababi, dalili va har xil turli ehtimollaridir. U xodimlarni jonli mehnat 
faoliyatiga rag‗batlantiruvchi kuchli vositadir.
deb insonni harakatlantirishga undash yoki uning o‗zini tutishi 
sababi tushuniladi. 
 
Motivatsiyaning klassik nazariyalari shartli ravishda uchga 
ajratilishi mumkin: 

boshlang‗ich nazariyalar; 

mohiyatga asoslangan nazariyalar; 

protsessual nazariyalar. 
Motivatsiyaning klassik nazariyasi – mehnat faolligining yagona 
rag‗bati pullar deb hisoblaydigan nazariya. 
Gotorn tadqiqotlari.
1927-1932 yillar oralig‗ida Sayserodagi 
(Illinoys shtati) Vestern Elestris kompaniya zavodida motivatsiya sohasi 
bo‗yicha o‗tkazilgan tadqiqotlar mehnat sharoitlari – quruqlik, havo 
harorati, ish haqi darajasi va mehnat unumdorligi o‗rtasidagi 
bog‗lanishni o‗rganishga qaratilgan edi. Bu sharoitlarning o‗zgarishi 
kutilgan natijaga olib kelmasligi aniqlandi.
Motivatsiyaning mohiyatga asoslangan nazariyalari orasida:

Maslouning ehtiyojlar nazariyasi; 

Alderferning mavjudlik, aloqa va o‗sish nazariyasi; 

Makklellandning o‗zlashtiritirilgan ehtiyojlar nazariyasi; 

Gertsbergning ikki omil nazariyasi eng mashhur nazariyalar 
hisoblanadi.
Amerikalik ruhshunos Abraxam Maslou XX asrning 43-yilida 
o‗zining ehtiyojlar ustunligi nazariyasini yaratib, kishilar o‗z motivlari 
jarayonida ehtiyoj va qiziqishning 5 turiga tayanadilar degan, kishining 
xulq-atvori ehtiyojlarning keng doirasi bilan aniqlanadi degan taxminni 

---

50 
ifoda qildi. U bu ehtiyojlarni besh kategoriyaga bo‗lib, bu shajaraning 
asosida kishining asosiy hayotiy ehtiyojlari (oziq-ovqat, uy joy), uning 
cho‗qqisida esa nisbatan yuqori shaxsiy qiziqishlar (tan olinish, o‗zini 
ko‗rsatish) joylashgan deb uqtiradi. 
Maslou ierarxiyasi – kishi ehtiyojlari klassifikatsiyasining juda 
qulay usuli, biroq uni qat‘iy sxema sifatida qabul qilmaslik kerak. 
Kishida nisbatan ―yuqori‖ ehtiyojning paydo bo‗lishi uchun, albatta, har 
bir darajadagi ehtiyojlar qondirilgan bo‗lishi shart emas. Amalda har bir 
aniq 
vaqtda 
kishini 
qator 
ehtiyojlar 
kompleksi 
(majmuasi) 
harakatlantiradi. Ish vaqtining qisqartirilishi — kerakli miqdorda ish 
haqi to‗lanishining pasayib, ish haftasining kichrayishi, ya‘ni ishdan 
bo‗shatish hollarini kamaytirish usullaridan biri.