O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Mehnat shartnomasi
- ish beruvchi va 
yollanma ishchining shaxsiy muzokaralari natijasida mehnat mazmuni 
va sharoiti, shuningdek ish haqi va ularning boshqa majburiyatlari 
haqidagi kelishuvidir.
Jamoaviy shartnoma
- yollanma ishchilarning mehnat sharoiti va 
hayoti, shuningdek ular mehnat qiladigan tashkilotning faoliyati bilan 
uzviy bog‗liq keng masalalarni tartibga soladi. 
Mehnat bozori
- 
kishilarga o‗z qobiliyatlari va ko‗nikmalariga yarasha ish topish, ish 
beruvchilarga - tashkilotga zarur bo‗lgan xodimlarni yollash 
imkoniyatlarini beruvchi usullar, ijtimoiy mexanizmlar va tashkilotlar 
yig‗indisidir.
Ish haqi -
pul mukofoti miqdori bo‗lib, u yollanma xodimga 
ma‘lum vaqt mobaynida muayyan topshiriq, ishlar hajmi yoki o‗z 
xizmat majburiyatini bajarganligi uchun to‗lanadi.
Mehnat bozorining funksional tashkiliy strukturasi o‗z ichiga 
quyidagi elementlarni oladi: bandlik va ishsizlik sohasidagi davlat 
siyosati prinsiplari; kadrlar tayyorlash tizimi; yollash tizimi; kontrakt 
tizimi; ishsizlarni qo‗llab-quvvatlash fondi; qayta tayyorlash va qayta 
malaka oshirish tizimi, mehnat birjalari, bandlikni huquqiy tartibga 
solish.
Bugungi kunda mamlakatda aholini ish bilan bandligini ta‘minlash 
bo‗yicha amalga oshirilayotgan tarkibiy o‗zgarishlar quyidagilarni 
qamrab oladi: 
Aholining ish bilan bandligi tarkibiy tuzilmasini takomillashtirish 
hamda ishsiz aholini yangi, mehnat bozorida raqobatbardosh kasb-
hunarlarga o‗rgatish.
Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik 
jihatdan 
qayta 
jihozlash, 
ayniqsa 
tarkibiy 
o‗zgartirish 
va 
diversifikatsiyalashga e‘tiborni kuchaytirish.
Ish bilan bandlikka ko‗maklashuvchi markazlar faoliyatini 
takomillashtirish, bunda eng avvalo ushbu markazlar tuzilmasini 
maqbullashtirish, global inqiroz sharoitida ustuvor chora-tadbirlarni 
belgilab olish, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish vazifalaridan kelib chiqqan 
holda aholini ish bilan ta‘minlash uchun ajratilayotgan moliyaviy 
mablag‗larni oqilona taqsimlash chora-tadbirlarni amalga oshirishni 
talab etadi.1 
1 Zokirova N., Abdurahmonov O. Inqiroz: oqibatlar, bartaraf etish, mehnat muammolari va yangi marralarga 
chiqish. – T.: Fan va texnologiya, 2009. – B.136-138. 

---

34 
Mehnat bozorida ish kuchiga talab va taklif qonuni amal qiladi va 
ish haqiga ta‘sir ko‗rsatadi.
Milliy mehnat bozori butun ijtimoiy ishlab chiqarishni qamrab 
oladi - har bir tarmoq u orqali o‗ziga zarur maxsus kasbiy-malakasi 
tarkib kadrlariga ega bo‗ladi.
Mehnat bozorida quyidagi imkoniyatlar amalga oshiriladi:
- kasb, tarmoq faoliyat tarmog‗i va joyini erkin tanlash;
- mehnat qonunchiligi normalariga rioya qilgan holda yollash va
bo‗shatish;
- mehnat resursini mintaqalar, tarmoqlar va professional-malakaviy 
guruhlar o‗rtasida mustaqil va iqtisodiy rag‗batlantiriluvchi migratsiyasi 
(ko‗chishi);
- ish haqi va boshqa daromadlarning erkin harakati.
Zamonaviy mehnat bozori xususiyatlari. G‗arbiy mehnat 
bozorining printsipial xususiyatlaridan biri– tadbirkorlik faoliyatining 
keng tarqalganligidir.