O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

kotlovan
deyiladi, lentali poydevorlar yoki 
tarmoqlar uchun tor qazilmalar – 
transheyalar
, alohida turuvchi poydevorlar yoki 
ustunlar uchun qazilmalar 
chuqurlar (o‘ra)
deyiladi. Bu inshootlarning tubi va
yon yuzalari, nishabli qiyaliklar yoki tik devorlari bor. Qurilish uchun yetmaydigan 
gruntlarni qazib oladigan qazilma 
rezerv
, ortiqcha grunt to‘kilib hosil qilinadigan 
ko‘tarmalar 
kavaler
yoki 
ag‘darma
deyiladi.
Qurilish axlati yoki boshqa axlatni to‘kish uchun ajratilgan joy –
svalka 
(axlatxona), 
qum, shag‘al va boshqa qurilish materiallari qazib olinadigan joy – 
karer
deyiladi. Yer yuzasidan berkitilgan va transport hamda kommunikatsion 
tunnellar yotqizish uchun barpo etilgan 
qazilmalar yer osti qazilmalari deyiladi.
Qazilmalar tub va yotiq 
qiyaliklarga 
ega bo‘ladi, yer osti inshootlari barpo etilgach 
(yoki yer ostki inshootining qismi), inshoot va kotlovan qiyaliklari orasi 
bo‘shliq
grunt bilan qayta to‘ldiriladi
 
 
 

---

109 
5.3. Gruntni ishlashdagi texnologik jarayon tarkibi. 
 
Ob’ektda yer ishlarini bajarishda grunt to‘liq yoki qisman qaziladi, suriladi, 
joylashtiriladi, tekislanadi, zichlanadi ayrim hollarda portlatiladi, suv bilan 
yuviladi, ustidan o‘rib zichlanadi, burg‘ilanadi, termoishlov beriladi va hokazo. 
Gruntni qayta ishlashdagi jarayonlar, uch guruhga bo‘linishi mumkin: 
asosiy, tayyorgarlik va yordamchi. 
Gruntni qayta ishlashda berilgan parametrlardagi yer inshooti yaratilishidagi 
asosiy jarayonlarga
 
kiradi: qazilmalarda gruntni qazish, gruntni ko‘tarmaga 
joylashtirish, qurilish maydoni chegarasida ortish va surish, qurilish maydoni 
tashqarisiga tashish, qatlamlab tekislash va gruntni zichlash, muzlagan va qiyin 
qaziladigan gruntlarni yumshatish, yer inshooti bushliqlarini qayta to‘ldirish.
Bu asosiy jarayonlarga