O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Yuk ortgichlar
(4,5-rasm) qurilishda keng qo‘llanilib kelinmoqda. Ularning 
yuqori mobilligi va universalligi tufayli ular yordamida ortish-tushirish ishlarining 
ancha katta hajmi bajariladi. Qurilishda universal bir cho‘michli yuk ortgichlar, 
ko‘p cho‘michli yuk ortgichlar va avtoyukortgichlardan keng foydalaniladi.
Bir cho‘michli o‘ziyurar yuk ortgichlar
sochiluvchan va bo‘lak-bo‘lak 
materiallarni ortish hamda tushirish uchun cho‘mich bilan jihozlangan. Osma va 
almashtiriluvchi uskuna sifatida ular tutqichlar, jag‘li qamrab oluvchilar, 
buldozerning otvali, yumshatgichlar, kurakli ekskavatorning teskari
cho‘mich
lari 
bilan jihozlanishi mumkin. Bir cho‘michli yuk ortgichlar yukni oldindan 
tushiruvchi cho‘mich, yoniga tushiruvchi cho‘mich va orqaga tushiruvchi 
cho‘michli qilib ishlab chiqariladi. Qurilish maydonlarida yuk ortgichlardan 
yuklarni tushirish va uncha katta bo‘lmagan masofalarga ko‘chirish, ularni 
ko‘tarish-transport mexanizmlariga ko‘chirish uchun, qorishma va beton 
uzellarining qabul qiluvchi bunkerlarini yuklash uchun, turli xil yordamchi ishlar 
uchun foydalaniladi. 

---

102 
4.5.-rasm. Turli xil vazifalarni bajaruvchi yuk ortgichlar: 
a − bir cho‘michli yukni orqadan tushiruvchi (yuk ortish va tushirish paytida); b − bir 
cho‘michli frontal ag‘daruvchi cho‘mich bilan; v − o‘shaning o‘zi jag‘li cho‘michli; g − ko‘p 
cho‘michli; d − sanchib tutib oluvchi avtoyuklagich; 1 − shnek − ta’minlagich; 2 − cho‘michli 
elevator; 3 − rama; 4 − yuklanuvchi lotok; 5 – sanchqili (ayrili) tutqich; 6 − teleskopik 
ko‘targich. 
Ko‘p cho‘michli yuklagichlar
(uzluksiz ishlovchi mexanizmlar) 
avtosamosvallarga va boshqa transport vositalariga sochiluvchi va mayda bo‘lakli 
materiallarni ortish uchun mo‘ljallangan. Bu o‘ziyurar mashina bo‘lib, uning 
ramasiga o‘yib oluvchi mexanizm – ta’minlagich va elevator yoki konveyer 
mahkamlangan. Bunday mashinalarning bir necha xili ishlab chiqariladi, ular 
ta’minlagichning konstruktsiyasi bilan farq qiladi – sidirib oluvchi vintlar, 
cho‘michlab oluvchi sharsimon kallak, sidirib oluvchi panjalar va boshqalar.
Avtoyuklagichlar
ishchi organi sifatida ayri-qamragichli teleskopik 
ko‘targichga ega; almashtiruvchi konstruktsiya sifatida kran strelasi, cho‘mich, 
donabay yuklar uchun qisqichlar va boshqa moslamalar ishlatiladi.
Universal deb atash mumkin
teleskopik strelali yuk ortgichlar
keng 
qo‘llanilmoqda, chunki ular sochiluvchi qurilish materiallarini, konteynerlarni 
ortishga qodir, ulardan platformali ko‘targich sifatida ishchilarni ko‘tarish uchun 
ham foydalanish mumkin. Ko‘tarilayotgan yuklar balandligi (turli ishlab 
chiqaruvchilarda) 3,2...4,5 m ga, ko‘tarish balandligi esa 13 m gacha boradi. 
Pnevmog‘ildirakda yuruvchi universal aravachaning konstruktiv yechimi osma 

---

103 
konstruktsiyani, shu jumladan ukosinani, uzunlashtiriluvchi strelani, turli xil 
cho‘michlarni, kran ilmog‘ini, beton uchun bad’yalarni oson va tez almashtirishga 
hamda ulashga imkon beradi. Yuklagichlarning harakatlanish tezligi 25 km/soatga 
yetadi. Ikki yoki to‘rtta g‘ildirakli uzatma, gidrostatik transmissiya va orqa o‘qning 
90
0
ga burilishi yuqori quvvat va manevrga ega bo‘lishini ta’minlaydi. Bunday 
turdagi yuklagichlarning afzalligi strelasining 10 s ichida to‘liq ko‘tarilishi va 
tushirilishi, 14 s gacha vaqtda oldinga surilishi va ichiga kiritilishi hisoblanadi. Shu 
tufayli teleskopik yuklagichdan boshqariluvchi tasmali konveyer sifatida yuklarni 
teshiklar orqali xonalarga va undan tashqariga ko‘chirish uchun foydalanish 
mumkin. Yuklagich ko‘taruvchi platforma bilan ishlaganda mexanizm va strelani 
boshqarishning barcha funktsiyalarini platformaga ulash) .