O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

vakuumli usuli 
suv satxini ejektorli suvni 
pasaytiruvchi qurilmani qo‘llashga asoslangan. Bu qurilmalar mayda donali 
gruntlarda (filtratsiya koeffitsienti 0,02...1 m/sut bo‘lgan mayda donali va changli 
qumlarda, loyli qumlarda, balchiqsimon va sog‘ (lyossli) tuproqlarda) grunt suvlari 
satxini pasaytirish uchun qo‘llanilib, bularda yengil ninafiltrli qurilmalarni qo‘llash 
maqsadga muvofiq emas. Suv satxini pasaytiruvchi vaakumli qurilma 
ishlayotganda ejektorli ninafiltr zonasida vaakum hosil bo‘ladi (5.4 rasm). 
Ejektor qurilmasi,
grunt suvi satxini bir yarus bilan 15...20 m chuqurlikka 
pasaytirishi uchun qo‘llaniladi; ejektorning ishlashi uchun eng muvofiq (optimal) 
sharoit 8...18 m. Ejektor filtrli zvenosining yechimi yengil ninafiltr printsipi 
bo‘yicha hal qilingan, filtr usti zvenosi ichki va tashqi ejektorga kiygizilgan 
quvurdan iborat. Filtr usti quvurlarini gruntga cho‘ktirish, xuddi ninafiltrlarga 
o‘xshab gidravlik usul bilan gruntni yuvib amalga oshiriladi, bunda quvur o‘zining 
og‘irligi bilan gruntga cho‘kadi. Kolonka kerakli satxga cho‘kkandan so‘ng, uning 
ichiga ejektorli ichki quvur tushiriladi.
Ish davrida ejektor nasadkasiga (uchligiga) 0,75...0,8 MPa bosimida ichki va 
tashqi quvurlar orasidagi xalqasimon bo‘shliqqa ishchi suvi yuboriladi. Ejektor 
nasadkasidan oqib chiqqan suv oqimi xalqasimon bo‘shliqda suyultirish hosil 
qiladi va asosiy ishchi quvurdan suvni so‘radi. Ishchi suv harakat tezligining 
o‘zgarishi natijasida uchlikda suyulish paydo bo‘ladi, shu bilan yer osti suvini 
so‘rish ta’minlanadi. Grunt suvi, ishchi suv bilan aralashib, quvur orqali so‘rib 
oluvchi nasos harakati tufayli yuqoriga tsirkulyatsion rezervuarga tushadi. So‘rib 
olingan grunt suvi quvurlar orqali kotlovan yoki qurilish maydoni tashqarisiga 
burab yuboriladi.
Elektroosmos 
holati – filtratsiya koeffitsienti 0,05 m/sut dan kam bo‘lgan 
gruntlarda ninafiltrli moslamalarni qo‘llash sohasini kengaytirish uchun 
foydalaniladi. Buning uchun ninafiltrlar bilan bir qatorda filtrlardan 0,5-1,0 m 

---

121 
masofada gruntga kotlovan tarafdan temir quvurlar yoki (sterjenlar) o‘zaklar, 
ninafiltrlar chuqurligigacha qoqiladi. (cho‘ktiriladi). Ninafiltrlar manfiy (katod), 
quvur yoki sterjenlar musbat (anod) doimiy tok manbaiga ulanadi.(5.5 rasm)
Elektr toki kuchi ta’sirida grunt bo‘shliqlaridagi suv bo‘shaladi va 
ninafiltrlarga qarab harakatlanadi. Elektroosmos holati natijasida gruntning 
filtratsiya koeffitsienti 5...25 marta oshadi.
Yer osti suv satxini pasaytirish usullaridan qaysi birini qo‘llash suvga 
to‘yingan qatlamning qalinligiga, grunt filtratsiyasiga, yer inshooti va qurilish 
maydonining o‘lchamlariga (parametrlariga) bog‘liq.
Yer osti suvlarining intensiv chiqarib tashlanishi shahar hududida juda ham 
xavfli, chunki ular yer yuzasining cho‘kishiga, bino va inshootlarning 
deformatsiyalanishiga, injener tarmoqlari o‘qining so‘rilishiga olib keladi. Shuning 
uchun yer inshootlarini yer osti suvi ta’siridan himoyalashda tabiatni qo‘riqlash 
choralari ham ishlab chiqilishi kerak. 
5.5 rasm. Suv sathini pasaytiruvchi vakuumli va elektroosmotik ninafiltrli qurilmalar 
sxemasi 
1
– vakuum nasos; 
2
– ninafiltr yordamida suv sathi tushirilgandagi depression egri 
chiziq; 
3 
–filtrlovchi zveno; 
4
– markazdan qochma nasos; 
5
– po‘lat quvur (anod); 
6
– ninafiltr 
(katod); 
7
– elektr quritishdan keyingi depression egri chiziq