O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Tirgakli mahkamlash
odatda keng kotlovanlarni qaziganda kotlovanlarning 
ichiga joylashtirilib qurilib boriladi. Mahkamlagich ustun bilan gruntga taqalgan 
shchitlar va taxtalar, tiramaga siqilib kiradigan va bo‘shatiladigan tirgaklardan 
tashkil topgan. Tik ustun-tirgaklar gorizontal va og‘ma tirgak hisobiga turg‘unlikni 
egallaydi, bunda hosil bo‘lgan yotiq anker siljishi uchburchakning burchagida 
birlashgan tirgak hamda tortqi hisobiga turg‘unlikkni egallaydi. Taxta shchitlar 
kotlovan devorlari va ustun-tirgaklar orasiga o‘rnatiladi, ular orasidagi bo‘sh 
masofaga, bir butun konstruktsiya hosil qilish uchun grunt solinadi va u shunda har 
doim turg‘un bo‘ladi. Bunday mahkamlashni qo‘llash cheklangan, chunki 
kotlovanda joylashgan tirgak va tirgovichlar asosiy ishlarni bajarishni 
qiyinlashtiradi.
Ishlar bajarilgan sari kotlovan va transheyadagi mahkamlagichlar pastdan 
yuqoriga qarab ko‘chirib olinadi. 
5.6.2. Gruntlarni sun’iy qotirish 
Gruntni qotirish bu mavjud turli usullarning yig‘indisi bo‘lib, ularni qo‘llash 
natijasida gruntning mustahkamligi oshadi, natijada u yemirilmaydigan, 

---

128 
qotirishning alohida usullari qo‘llanilganda grunt suv o‘tqazmaydigan bo‘lib qoladi 
va uning agressiv grunt suvlariga qarshiligi oshadi. 
Gruntni qotirish qazilayotgan qazilma atrofida suv o‘tkazmaydigan ekran 
hosil qilishda yoki gruntli zaminning yuk ko‘tarish qobiliyatini oshirishda 
qo‘llaniladi. Gruntning fizik-mexanik xususiyatiga va talab etilgan mustahkamlik 
tasnifiga qarab, qotirishning maqsadi va qotiriladigan gruntning boshqa 
xususiyatlariga qarab gruntni qotirish usullari - tsementlash, silikatlash, bitumlash, 
termik, kimyoviy, elektrokimyoviy va boshqa sun’iy qotirish usullari qo‘llaniladi. 
Sementlash
yirik va o‘rta donali qum hamda yoriqli qoyatosh jinslarni 
qotirish uchun bosim ostida gruntga in’ektor orqali tsement qorishmasini yuborish 
bilan amalga oshiriladi. Inektor (5.7-rasm) alohida zvenolardan tuzilgan silliq va 
perforli (teshilgan) uzunligi 1,5 m va ichki diametri 19...38 mm bo‘lgan quvurdan 
tuzilgan; pastki qismida o‘tkir uchlik, yuqori tepa qismida kallak-nagolovnikka ega 
bo‘lib, unga bosim ostida qorishma yuborish uchun shlang ulangan. Inektorlarni 15 
m chuqurlikgacha pnevmatik (siqilgan havo bosimli) to‘qmoq o‘rib titratib, 
vibrochuktirgichlar bilan botiriladi (kirgiziladi), katta chuqurlikka boktirish uchun 
oldindan quduq burg‘ilanadi, unga quvurlar tushiriladi. 
Qotirilayotgan gruntning aniqlangan tasnifiga bog‘liq holda, gruntning 
hisobiy mustahamlik qiymatlariga qarab massa bo‘yicha 1:1 dan 1:10 gacha 
bo‘lgan tarkibda tsement qorishmasi (tsement:suv)inektorlar orqali yuboriladi; 
odatda inektor quvurining 1pog. m. ga to‘g‘ri keladigan eng maqbul (optimal) 
bosim 1atm ga tengdir. Qotirish radiusi yorilgan qoyatoshlarda 1,2...1,5 m, yirik 
donali qumlarda 0,5..0,75 m, o‘rtacha yiriklikdagi qumlarda 0,3...0,5m gacha 
bo‘ladi. Qotirilgan gruntlarning mustaxkamligi 3,5 MPa ga yetishi mumkin. 
Kerakli yutilishga erishilganda yoki berilgan bosimda qorishma sarfi keskin 
kamayganda (20 min davomida quduqqa o‘zatiladigan qorishma 10 l dan kam 
bo‘lsa) quduqqa bosim ostida qorishma yuborish to‘xtatiladi. 

---

129 
5.7-rasm. Zaminlarni tsementlash: 
a – inektorni botirish; b – qorishmani bosim ostida yuborish; v – filtratsiyaga qarshi 
pardani hosil qilishda qorishmani bosim ostida yuborish ketma – ketligi; g – tsementlash sxemasi 
pasayib boruvchi zonalar bilan; d – tsementlash sxemasi yuqorilab boruvchi zonalar bilan; 1 – 
otboyniy (to‘qmoqli) bolg‘a; 2 – bosh qismi (kallak); 3 – uzaytirgich quvur; 4 – uchlikli teshikli 
qism; 5 – quvur; 6 – domkratlar; 7 – qorishma uzatkich; 8 – tsementlanish zonalari;9 – quduqlar; 
1 – , 2 – , 3 – balandlik buyicha tsementlash zonalari