O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Tortqichli mahkamlash
chuqurligi 2...4 m eni tor (5.6,j – rasm), bo‘lgan 
grunti quruq va kam namli transheyalarda qo‘llanilib u vertikal ustunlar, gorizontal 
taxtalar, taxta shchitlar (yaxlit yoki yaxlitmas) ustun va shchitlarni transheya 
devorlariga siquvchi tortqilardan iborat. Ustunlar tortqilar kabi transheya uzunligi 
bo‘ylab har 1,5..1,7 m masofada, balandligi bo‘yicha har 0,6...0,7 m da o‘rnatiladi. 
Cho‘qurligi 3 m gacha bo‘lgan tabiiy namlikdagi bog‘lanishli gruntlarda gorizontal 
zabirka qalinligi 5sm li taxtalardan barpo etilib, orasi taxta kengligida bo‘sh 

---

125 
qilinadi, chuqurlik undan katta bo‘lsa, zabirka yaxlit shchitlardan qilinadi. 
Tortqichli mahkamlash ko‘p mehnat sarfi talab qiladigan va transheyalarda ishlarni 
bajarishda, ayniqsa, kommunikatsiyalarni yotqizishda qiyinchilik tug‘diradi, 
shuning uchun, agar sharoit imkon bersa, undan boshqa turdagi mahkamlashlar 
qo‘llaniladi.
Rasm. 5.6. Qazilma devorlarini mahkamlash usullari: 
a – tirgakli; b – ankerli; v – konsolli; g – konsolli burg‘ilab to‘ldiriladigan qoziqlar yoki 
“grunt ichidagi devor”; d – turli turdagi po‘lat shpuntlardan; ye – gorizontal shchitli tortqichli; j – 
inventar quvurli tortqichli rama; z – to‘siqlarning inventar shchitlari (zabirka); 1 – yaxlit zabirka 
shchiti; 2 – grunt bilan to‘ldiriladigan bo‘shliq; 3 – yog‘ochli ustun; 4 – tortqich; 5 – tirgak; 6 – 
pona – anker; 7 – kotlovan tubi; 8 – ankerli tortgich; 9 – oralari ochiq zabirka shchiti; 10 – 
quvurli tortqichli rama; 11 – po‘lat shpuntlar turi; 12 – tortuvchi mufta; 13 – shpuntli devor; 14 – 

---

126 
burg‘ilab to‘ldiriladigan qoziqlar; 15 – shuning o‘zi, obsadnoy quvurda; 16 – metall tortqich; 17 
– tortqichli rama ustuni; 18, 19 – tortqichning ichki va tashqi quvuri. 
Yog‘och ustunlar va qiya tirgovichlar o‘rniga temir quvurli ustun hamda 
teleskopik tirgak-tortqilar qo‘llaniladi, ularning uzunligi vintli-burama muftani 
aylantirish hisobiga o‘zgaradi. Bu 
inventar tirgak-tortqili ramalar ye
ngilligi, oson 
montaj va demontaj qilinishi tufayli samaralidir. Temir quvurli ustunlar balandligi 
bo‘yicha tirgak-tortqilarni mahkamlash uchun teshiklarga ega. Teleskopik turdagi 
tirgak tashqi va ichki quvurdan, aylanadigan mufta hamda tayanch qismdan tashkil 
topgan (5.6 rasm, z). Transheya eniga qarab ustunlar orasidagi masofa tashqi 
quvurdan ichki quvurni chiqarish bilan o‘rnatilib,bolt-stopor yordamida 
quvurlardagi teshiklarni bir-biriga keltirib,qayd qilish bilan mahkamlanadi. 
Qazilma devorlariga shchitlarni to‘liq siqib mahkamlash vintli muftani oxirigacha 
aylantirib, burash bilan amalga oshiriladi.