O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

7.2. Terishning bog‘lash tizimlari va turlari. 
 
7.2.1. Choklarni bog‘lash tizimlari 
 
G‘isht va toshlarni qatlamlarda joylashtirish va qatlamlarni ma’lum ketma-
ketlikda takrorlab terish 
choklarini bog‘lash tizimi
deyiladi. To‘g‘ri shakldagi 
toshlardan teriladigan qatlamlar 
terish qatorlari 
deyiladi.
Gorizontal choklar g‘isht uchun o‘rtacha 12 mm va tabiiy toshlar uchun 15 
mm qalinlikka ega, vertikal choklar esa g‘isht uchun 10 mm va tabiiy toshlar 
uchun 15 mm qalinlikka ega. Ayrim choklarning yo‘l qo‘yiladigan qalinligi 8 dan 
15 mm gacha bo‘ladi.
Devor va ustunlarning qalinligini yarimta yoki butun g‘ishtning yoki 
toshning qalinligiga karrali qilib qabul qilinadi, bundan ¼ g‘ishtli armaturalangan 
pardevorlar mustasno. Ko‘pchilik hollarda g‘isht yotqizib teriladi, ya’ni 
to‘shamaga teriladi, ayrim hollarda masalan, karnizlarni terishda g‘isht qirrasi bilan 
bo‘ylama yoni bilan teriladi.
Yaxlit g‘isht terish qalinligini 0,5 g‘ishtga karrali qilib belgilanadi, shuning 
uchun devorlarning qalinligi quyidagicha bo‘lishi mumkin: yarim g‘isht − 12sm; 
bir yarim g‘isht − 38sm; ikki g‘isht − 51sm; ikki yarim g‘isht − 64sm; uch g‘isht − 
77sm.
Terish qatorlarining balandligi g‘isht yoki toshlar balandligi hamda 
qorishmaning gorizontal choklari qalinligi yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Qorishma 
qatlamining o‘rtacha 12 mm va g‘ishtning 65 mm qalinligida terma qatorining 
balandligi 77 mm ni, qalin g‘ishtning 88 mm qalinligida mos ravishda 100 mm ni 
tashkil etadi. Shunday qilib, g‘isht qalinligi 65 mm bo‘lganda 1 m balandlikdagi 
terishga balandlik bo‘yicha 13 qator, g‘isht qalinligi 88 mm da esa 10 qator 
joylashadi.

---

276 
Toshlar va g‘ishtlar shaklining to‘g‘ri to‘rtburchakli bo‘lishi va ularning 
standartlarga muvofiq tayyorlanishi terishning yaxlitligini va monolitligini 
ta’minlovchi konstruktsiyalarda ularning joylanishining ma’lum tartibi va o‘zaro 
bog‘lanishini belgilashga imkon berdi. Bunga g‘isht terishdagi bog‘lanish tizimlari 
deb ataluvchi terish hisobiga erishiladi.
Ishlab chiqilgan va amalda qo‘llaniladigan bog‘lanish tizimlari terishni 
amalga oshirish qoidalariga mos keladi. Tosh terish uchun vertikal, bo‘ylama va 
ko‘ndalang choklarni bog‘lashlar mavjuddir. Bo‘ylama choklarni bog‘lash terilgan 
joy devor bo‘ylab yanada yupqa tashkil etuvchilarga ajralmasligi va terilgan joyda 
qo‘yilgan yuklanishidan yuzaga keluvchi kuchlanishning devorning butun eni 
bo‘ylab bir tekis taqsimlanishi uchun zarur. Ko‘ndalang choklar bog‘lanishi 
terilgan joyning qo‘shni uchastkalariga yuklamani qayta taqsimlashni va bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan notekis yog‘inlar, temperatura deformatsiyalari va h.k.lardan 
devorning monolitligini saqlab qolishni ta’minlovchi ayrim g‘ishtlar orasidagi 
bo‘ylama bog‘lanish uchun zarur. Ko‘ndalang choklarni bog‘lash bo‘ylama va 
ko‘ndalang qatorlar bilan, bo‘ylama choklarni bog‘lash esa faqat ko‘ndalang 
qatorlar bilan bajariladi. Asosiy qo‘llaniladigan bog‘lanish tizimlari: bir qatorli, 
ko‘p qatorli va to‘rtqatorli.